Με την απώλεια του πιο θρυλικού υποτιτλιστή και μεταφραστή που υπήρξε στη χώρα μας, ενός αφανούς ήρωα ο οποίος δούλεψε ακούραστα και για δεκαετίες ολόκληρες στο σινεμά, γίνεται φτωχότερη η ελληνική μας κινηματογραφική πραγματικότητα. Ως ελάχιστο φόρο τιμής σε έναν άνθρωπο που μας έμαθε πώς να διαβάζουμε (κυριολεκτικά) τις ταινίες, το cinemagazine.gr δημοσιεύει το παρακάτω συγκινητικό κείμενο που έγραψε για τον Διονύση η πιο άξια μαθήτριά του: η επίσης μεταφράστρια και υποτιτλίστρια Μελισσάνθη Γιαννούση.
E la Nave Va
Μία σύντομη νεκρολογία στον Τύπο θα έλεγε: «Απεβίωσε ο Ζακυνθινός μεταφραστής Διονύσης Μαρτινέγκος. Σε νεαρή ηλικία, εγκατέλειψε τις σπουδές του στην Ανωτάτη Εμπορική και το επάγγελμα του υπαλλήλου τραπέζης για να αφοσιωθεί στην μεγάλη αγάπη του, τον κινηματογράφο, τον οποίον υπηρέτησε από διάφορες θέσεις. Υπήρξε κινηματογραφιστής, διανομέας, κυρίως όμως μεταφραστής ταινιών επί πενήντα τρία συναπτά έτη. Ήταν λάτρης της τζαζ, της όπερας, του Μάνου Χατζηδάκι και του Μίκη Θεοδωράκη. Σεβόταν το έργο των μεγάλων σκηνοθετών, τον ποιοτικό κινηματογράφο και είχε ιδιαίτερη αδυναμία στον Μπάστερ Κίτον, τον Ρενέ Κλαιρ, τον Ρενέ Κλεμάν, τον Ερνστ Λούμπιτς και τον Μπίλι Γουάιλντερ. Αγαπημένος του σκηνοθέτης ήταν ο Φεντερίκο Φελίνι και θεωρούσε αριστούργημα την ταινία «Και το Πλοίο Φεύγει» («E la Νave Va». Αφήνει πίσω του σπουδαίο μεταφραστικό έργο. Η οικογένειά του, οι φίλοι του, τον αποχαιρετούν με μεγάλη συγκίνηση.»
Short Cuts
Πέρα για πέρα αληθινό και ακριβές το κείμενο αυτό, προκαλεί όμως αμηχανία σε όλους εμάς, τους φίλους, συνεργάτες και συνοδοιπόρους του. Ξέρουμε καλά ότι ο Διονύσης, γνωστός ως «γιατρός» στον χώρο, δύσκολα εξαντλείται σε λίγες γραμμές.
Μόνο λίγα, χαρακτηριστικά στιγμιότυπα, από τα αναρίθμητα της ζωής του, μπορούν να γραφτούν εδώ. Μετέφρασε πάνω από 4.000 ταινίες. Για κάποια χρόνια, είχε αναλάβει το Γραφείο Τύπου εταιρείας διανομής. Δάνειζε τη φωνή του για την εκφώνηση τρέιλερ. Ευρηματικός και χιουμορίστας, υπήρξε εμπνευστής τίτλων ταινιών, όπως για το «Police Academy», που το βάπτισε «Η Μεγάλη των Μπάτσων Σχολή». Και είχε βρει το tagline στην επανέκδοση του «Ποτέ την Κυριακή», προς μεγάλη ικανοποίηση του Ζυλ Ντασέν: «Για τους λίγους που δεν έχουν δει την ταινία και για τους πολλούς που θέλουν να την ξαναδούν». Έπαιζε την ιστορία του σινεμά στα δάχτυλα, θυμόταν χρονολογίες, εργογραφίες και απίστευτα trivia για ηθοποιούς, παραγωγούς και σκηνοθέτες.
Ο Κιούμπρικ είχε έρθει σε επαφή μαζί του, γιατί τσέκαρε τις μεταφράσεις των ταινιών του παγκοσμίως!
Ξεκίνησε να μεταφράζει σίριαλ για την τηλεόραση το 1969, όπως το «Χαβάη 5-0» και το «Persuaders» («Οι Αντίζηλοι») με τον Τόνι Κέρτις και τον Ρότζερ Μουρ. Μεσούσης της χούντας, μία μεταφραστική του επιλογή προκάλεσε την αντίδραση των Συνταγματαρχών. Στην ταινία «The Informer» του Τζον Φορντ, μεταφράζει τον «Commandant Dan Gallagher» καπετάνιο. Απέφυγε τα μεγάλα μπλεξίματα και παρέμεινε στη δουλειά χάρη στην παρέμβαση και τη στήριξη του Ίωνα Νταϊφά.
Σε μία εποχή που δεν δινόταν ιδιαίτερη σημασία στον υποτιτλισμό, τα γραφεία διανομής του ποιοτικού κινηματογράφου τον ξεχώρισαν για την αρτιότητα των μεταφράσεών του και του εμπιστεύτηκαν τις ταινίες τους. Ένας από τους πρώτους, ήταν ο Σωκράτης Καψάσκης του Studio.
Μετέφρασε οσκαρικές ταινίες, όπως τον «Τιτανικό», τον «Κύκλο των Χαμένων Ποιητών», τους «Ασυγχώρητους». Σχεδόν τα άπαντα του Γούντι Άλεν. Tο «Κουρδιστό Πορτοκάλι», το «Metal Jacket» και τα «Μάτια Ερμητικά Κλειστά». Ο Κιούμπρικ είχε έρθει σε επαφή μαζί του, μέσω του βοηθού του, γιατί τσέκαρε τις μεταφράσεις των ταινιών του παγκοσμίως!
Ο Διονύσης επί τω έργω
Μερικά παιδιά γουστάρουν τις άγριες πλάκες
Αν τον γνώριζες, αμέσως αποτυπωνόταν η μορφή του μέσα σου. Σχετικά κοντός, με κάτασπρα μαλλιά, στεντόρεια φωνή, περπατησιά ιδιαίτερη. Με καυστικό χιούμορ, νονός σε πολλά ψευδώνυμα ανθρώπων του χώρου, ένα παιδί που γούσταρε τις άγριες πλάκες.
Τους σκηνοθέτες που αντιπαθούσε, τους αποκαλούσε σκωπτικά «απατεώνες» και για τις ταινίες που δεν του άρεσαν, έλεγε πως ήθελε να καλέσει την αστυνομία του κινηματογράφου, να τους συλλάβουν. Έκανε περάσματα από ταινίες και σίριαλ φίλων σκηνοθετών, όπως στα «Χρώματα της Ίριδας» του Νίκου Παναγιωτόπουλου και σε πολλές του Τώνη Λουκουρέση και του Νίκου Περάκη. Έλεγε χαριτολογώντας πως του εμπιστεύονταν δύο τύπους ρόλων, του πορνόγερου ή θέσεων εξουσίας. Στην «Αίθουσα του Θρόνου» ήταν ο Νομάρχης Κυκλάδων, δίπλα στον Δήμαρχο Νίκο Ρίζο. «Μάλλον λόγω ύψους», προσέθετε ο ίδιος γελώντας.
Απολάμβανε την επαφή και τα καλαμπούρια με τους αιθουσάρχες και τους μηχανικούς προβολής.
Την εποχή που προβάλλονταν στην Ελλάδα παράνομες κόπιες, «κοντραμπάντες», διηγούνταν το εξής περιστατικό. Είχε έρθει μία ταινία Καράτε από την Ιταλία. Δεν υπήρχε ούτε σενάριο ούτε αγγλικοί υπότιτλοι. Σκαρφίστηκε ένα δικό του σενάριο και μετέφρασε ολόκληρη την ταινία αυτοσχεδιαστικά.
Well, nobody’s perfect!
Κι όμως, στεκόταν με απόλυτο σεβασμό μπροστά στον κινηματογράφο. Θεωρούσε δικαίως ότι ο υποτιτλισμός δεν μπορεί να είναι τέλεια μετάφραση. Είναι ένα αναγκαίο κακό. Προσθήκη σε ένα ολοκληρωμένο έργο. Και τόνιζε ότι πρέπει πάντα να έχεις στο μυαλό σου ότι μεταφράζεις για θεατές και όχι για αναγνώστες. Μία μάχη εκ προοιμίου χαμένη, γιατί ο υπότιτλος πρέπει να είναι σύντομος και περιεκτικός. Και εκ των πραγμάτων χάνονται πράγματα. Εφιάλτης του, τα λογοπαίγνια. Και οι προθεσμίες. Είχε μεταφράσει τον «Τιτανικό» και τον «Βασιλιά για μια Νύχτα» του Σκορσέζε μέσα σε ένα βράδυ.
Κομπάρσος στον «Προστάτη Οικογενείας» του Νίκου Περάκη
Μπελάδες στον Παράδεισο
Είχα τη μεγάλη τύχη να μαθητεύσω στο πλάι του. Τον πρώτο καιρό της συνεργασίας μας, με τέσταρε συνεχώς. Με ρωτούσε, «Γιατί την εταιρεία του Ζήνου τη λένε Rosebud;» «Έχεις δει τα ‘Παιδιά του Παραδείσου’ του Μαρσέλ Καρνέ;» «Ξέρεις τι σημαίνει “paradis” στα γαλλικά εκτός από παράδεισος;» Βαθμολογούσε τις μεταφράσεις μου. Τα άκουγα ένα χεράκι, ουκ ολίγες φορές. Μπελάς μέγας. Και με τον καιρό, όταν αρχίσαμε να κάνουμε παρέα, ένιωθα σαν στον Παράδεισο, όταν μου αφηγούνταν στιγμές από τη ζωή και το έργο του. Πόσο αγαπούσε το «Τρένο θα Σφυρίξει Τρεις Φορές» και τις ταινίες του Τζον Φορντ, και λυπόταν που δεν τις μετέφρασε εκείνος στην πρώτη τους προβολή. Μου εξηγούσε πώς γινόταν η δουλειά μας παλιά. Τις πρώτες δεκαετίες του ομιλούντα κινηματογράφου, οι υπότιτλοι ήταν «ριχτοί». Υπήρχε, δηλαδή, ένας τιτλαδόρος μέσα στην αίθουσα προβολής και έριχνε τους τίτλους έναν έναν. Κι όταν ξεχνιόταν, το κοινό από κάτω φώναζε «Χασάπη, γράμματα!» Έπειτα, τη δεκαετία του ’50, άρχισαν να τυπώνονται οι υπότιτλοι πάνω στο φιλμ. Τα περίφημα κλισέ, που έμοιαζαν με μικρά σφραγιδάκια. «Αυτό το πρόλαβα, Διονύση», του έλεγα. «Εσύ είσαι παιδί του λέιζερ, να χαίρεσαι που πρόλαβες το σελιλόιντ», απαντούσε. «Κι εσύ, είσαι ένας αφανής ήρωας», ανταπαντούσα. «Πόσοι έχουν ακούσει τη φωνή σου; Πόσοι σε έχουν διαβάσει χωρίς να το ξέρουν;».
Με το κείμενο αυτό, αποχαιρετώ δημόσια τον δάσκαλο και φίλο μου Διονύση Μαρτινέγκο. Ο κάθε τίτλος που αναφέρεται σαν επικεφαλίδα, είχε ιδιαίτερη σημασία για τον ίδιο.
Το «E la Nave Va» του Φελίνι ήταν η αγαπημένη του ταινία.
Το «Short Cuts» είναι από τα «Στιγμιότυπα» του Ρόμπερτ Όλτμαν, μια ταινία που είχε μεταφράσει και ανέφερε συχνά.
Το «Μερικά παιδιά γουστάρουν τις άγριες πλάκες» ήταν ο πρώτος υπότιτλος από το τρέιλερ μίας μέτριας ταινίας, της κωμωδίας «Pinball Summer» που παραλίγο να σαπίσει στο τελωνείο. Τελικά, κυκλοφόρησε με αυτόν τον τίτλο και έσπασε ταμεία ένα καλοκαίρι των αρχών της δεκαετίας του ’80.
Το «Well, nobody’s perfect!», η τελευταία ατάκα από το «Μερικοί το Προτιμούν Καυτό» ήταν η επωδός μας σχεδόν σε κάθε τηλεφώνημα.
«Μπελάδες στον Παράδεισο», του έλεγα, όποτε με ζόριζε με κάτι, δανειζόμενη τον τίτλο της ομώνυμης ταινίας του Ερνστ Λούμπιτς.
Μπελάδες στον Παράδεισο κι αυτή τη στιγμή, σκέφτομαι με χιούμορ και μελοδραματικά. Θα έχει πάρει στο κατόπι τον Μπόγκι και τον Φεντερίκο και δεν θα τους αφήνει σε ησυχία.
Διονύση, καλή αντάμωση!
Πηγή: https://www.cinemagazine.gr/
0 Σχόλια