«Ο Einstein είπε: Δεν μπορείς να λύσεις ένα πρόβλημα με το ίδιο επίπεδο σκέψης με το οποίο το δημιούργησες. Πρέπει να μάθεις να βλέπεις τον κόσμο με άλλη οπτική. Αυτή η πρόταση διέπει όλη την ψυχοθεραπεία». Ο Reid Wilson εξειδικευμένος θεραπευτής για τις αγχώδεις διαταραχές, μιλά στον Victor Yalom για το άγχος και τον τρόπο που το διαχειρίζεται στην ψυχοθεραπεία.
Τι είναι το άγχος;
Reid, σε ευχαριστούμε για αυτή τη συνέντευξη. Αρχικά θα ήταν καλό να ορίσουμε τι είναι το άγχος και πώς διαχωρίζεις το φυσιολογικό, υγιές άγχος από το παθολογικό ή δυσλειτουργικό άγχος;
REID WILSON: Αυτή είναι μία γενική ερώτηση. Είμαστε προγραμματισμένοι να αγχωνόμαστε όταν νιώθουμε απειλή- είτε αυτή είναι άμεση είτε έμμεση- οπότε σε ορισμένες περιπτώσεις, έτσι λειτουργούν και οι αγχώδεις διαταραχές. Ένας άνθρωπος με διαταραχή πανικού νιώθει ότι απειλείται από έναν άμεσο κίνδυνο, ενώ κάποιος με γενικευμένη αγχώδη διαταραχή ανησυχεί για πράγματα που πρόκειται να συμβούν σε βάθος χρόνου, στο μέλλον. Γενικά, χαρακτηρίζουμε τους ανθρώπους με αγχώδεις διαταραχές με βάση τον παράλογο φόβο τους σε τέτοιου είδους απειλές.
Όμως δυστυχώς ο οργανισμός μας ανταποκρίνεται «άψογα» στα λάθος μηνύματα. Αυτή είναι και η δυσκολία μας όταν προσπαθούμε να βοηθήσουμε τους ανθρώπους να νιώσουν καλύτερα: πάρα πολλά από τα συμπτώματα της αγχώδους διαταραχής, σχετίζονται με την αυτόματη αντίδραση σε μία προσλαμβάνουσα απειλή. Με πολλούς τρόπους, λοιπόν, κατά τη διάρκεια της θεραπείας δουλεύουμε ενάντια στη φύση για λίγο, μέχρι να καταφέρουμε να φέρουμε κάποιον σε ισορροπία.
Πριν περάσουμε στη θεραπεία, θα ήθελα να το καταλάβω αυτό λίγο καλύτερα. Το άγχος είναι ένας φυσιολογικός μηχανισμός, ο οποίος μας προστατεύει ενάντια στις απειλές, αλλά όταν γίνεται δυσλειτουργικό ή όταν η αίσθηση του άγχους δεν ανταποκρίνεται στην περιβαλλοντική πραγματικότητα, γίνεται διαταραχή.
RW: Ακριβώς.
Στις αγχώδεις διαταραχές υπάρχει μεγάλο εύρος, σωστά; Μπορούμε να μιλήσουμε για γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, κρίσεις πανικού, συγκεκριμένη φοβία, ΙΨΔ, ΔΜΤΣ. Υπάρχει κοινός παρονομαστής ανάμεσά τους; Είναι πιο χρήσιμο να τις σκεφτόμαστε όλες μαζί ή υπάρχουν συγκεκριμένα πράγματα, τα οποία είναι διακριτά;
RW: Πιστεύω ότι πιο δύσκολη να αποσαφηνιστεί είναι η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) και υπάρχει ένας πολύ μεγάλος αριθμός ερευνητών που προσπαθούν να εντοπίσουν τον κοινό παρονομαστή στη συγκεκριμένη διαταραχή. Στις υπόλοιπες διαταραχές, υπάρχουν πολλά κοινά στοιχεία μεταξύ τους. Οι άνθρωποι με αγχώδεις διαταραχές, έχουν μία ακλόνητη αίσθηση αβεβαιότητας και δυσφορίας και αυτό που χρειάζεται να διευθετήσουμε στη θεραπεία είναι η αντίσταση, διότι οι άνθρωποι με αγχώδεις διαταραχές συνηθίζουν να παραμένουν μακριά από τη δυσφορία, διώχνοντας μακριά τις καταστάσεις που τους προκαλούν φόβο και πυροδοτούν τα συμπτώματα. Δεν παίζουν μεγάλο ρόλο τόσο τα δυσφορικά συμπτώματα, όσο η αντίδραση σε αυτά. Έχουν την τάση να φεύγουν λέγοντας αυτό που νιώθω είναι πολύ άσχημο. Δεν μπορώ να το διαχειριστώ. Πρέπει να αποδράσω, και πρέπει να αλλάξουμε αυτή την αντίδραση.
Αυτό που ποικίλει, είναι η συμβολή των γονιδίων. Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι σχεδόν αποκλειστικά γενετική, ενώ ένας άνθρωπος με συγκεκριμένη φοβία για τα ζώα, μπορεί να έχει ελάχιστες ή καθόλου γενετικές επιρροές και να έχει επηρεαστεί πολύ περισσότερο από τραυματικές εμπειρίες ή περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Σχετικά με την ανταπόκριση των ανθρώπων, βρίσκουμε πολλά κοινά στοιχεία. Γι’ αυτό και ένα κομμάτι της δουλειάς μου όλα αυτά τα χρόνια είναι να διερευνήσω όλες αυτές τις καινοτομίες και τις γενικές ασκήσεις που χρησιμοποιούμε στους ανθρώπους με αγχώδεις διαταραχές και να φτάσω στο βάθος βρίσκοντας τους κοινούς, εξατομικευμένους παράγοντες.
Σε έχω δει να δουλεύεις με τους θεραπευόμενους και ομολογώ ότι αυτή η ιδέα της αλλαγής των αντιδράσεων στα συμπτώματά τους φαίνεται να είναι κυρίαρχη στην προσέγγισή σου, αλλά είναι λίγο πρωτότυπη τόσο για τους θεραπευόμενους όσο και για τον θεραπευτή. Μπορείς να μας πεις λίγα περισσότερα σχετικά με αυτό;
RW: Σίγουρα, αλλά δεν ανακάλυψα ένα σύστημα το οποίο δεν υπήρχε. Αν ρίξουμε μια ματιά στις mindfulness προσεγγίσεις στη θεραπεία αλλά και στη δουλειά μέσω του Βουδισμού για εκατοντάδες χρόνια, θα δούμε ότι σχετίζονται με το να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να παρατηρούμε την παρούσα στιγμή, χωρίς να αντιδρούμε σε αυτή προσωπικά και να μην παίρνουμε τα γεγονότα κατάκαρδα όπως κάνουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Μέρος αυτού που προσπαθώ να ανακαλύψω είναι πώς μετατοπίζουμε όσο πιο αποτελεσματικά γίνεται τους ανθρώπους από το σημείο Α στο σημείο Β.
Από την αντίσταση στην αποστασιοποίηση
Τι είναι το σημείο Α και τι το σημείο Β;
RW: Το σημείο Α είναι αυτά για τα οποία μιλάμε, η αντίσταση, ο φόβος, η προσπάθεια διαφυγής το είναι κακό ή είναι λάθος το ό,τι εγώ το βιώνω αυτό. Το σημείο Β είναι η αποστασιοποίηση. Όταν οι άνθρωποι αντιστέκονται στην εμπειρία του άγχους ή του πανικού, καταναλώνουν μία σημαντική ποσότητα ψυχικής ενέργειας. Όταν δουλεύω με ανθρώπους προσπαθώ να σέβομαι το βαθμό της ενέργειας που καταναλώνεται σε αυτή τη μάχη.
Το να περιμένουμε από τους θεραπευόμενους να μετακινηθούν από όλη αυτή την έντονη ενέργεια της αντίστασης στην αποστασιοποίηση, είναι πολύ μεγάλη προσδοκία. Γι’ αυτό αντιμετωπίζουμε αρκετά προβλήματα στην παραμονή των ανθρώπων στη θεραπεία ή ακόμη και στο να ξεκινήσουν. Όταν αναζητάς βοήθεια για το άγχος σου ακούς αυτό: θα εκτεθείς για κάποιες βδομάδες ή μήνες απέναντι σε αυτά τα άβολα συναισθήματα και θα μείνεις για λίγο με το συναίσθημα αυτό και έπειτα θα αρχίσεις να παρατηρείς διαφορά. Όμως οι άνθρωποι που υποφέρουν από αγχώδεις διαταραχές είναι ανήσυχοι κάθε στιγμή. Τα πάντα τους φαίνονται πολύ βαριά. Η ανησυχία τους είναι τι κάνω τώρα;και σε αυτό το σημείο θέλω να βοηθήσω τους ανθρώπους.
Οπότε, για να καταλάβω: μιλάς για αντίσταση και για την ενέργεια που καταναλώνεται σ’ αυτή. Πώς λειτουργεί αυτό στις διαταραχές πανικού; Αφορά στο πόση ώρα και πόσο άβολα νιώθει κανείς αναμένοντας και φοβούμενος την κρίση πανικού παρά την ίδια την κρίση πανικού;
RW: Βεβαίως. Μία κρίση πανικού που διαρκεί 30 δευτερόλεπτα- και αυτή είναι μία μεγάλη κρίση πανικού- αφορά στο λιγότερο του 1% της ημέρας, αλλά οι άνθρωποι θα εστιάσουν όλη τη μέρα στην προσπάθεια να αποτρέψουν τον εαυτό τους από το να βιώσουν ακόμα μία κρίση πανικού. Κάποιος με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μπορεί να πλένει τα χέρια του μόνο 25 λεπτά συνολικά από όλη του την ημέρα ή να ελέγχει τις πόρτες και τα παράθυρα για μισή ώρα μέσα στη μέρα και όταν τον ρωτήσεις πόση ώρα κατανάλωσε σε αυτή την εμμονή, θα απαντήσει 8 ώρες, το οποίο έχει μεγάλο ψυχικό κόστος. Αυτό που χρειάζεται να γίνει είναι να κατευθύνουν την ενέργειά τους αλλού, ώστε να νιώσουν καλύτερα.
Οπότε, πώς περνάμε από το σημείο Α στο σημείο Β;
RW: Προσπαθώ να τιμώ και να σέβομαι την ενέργεια της αντίστασης και να βοηθάω τους θεραπευόμενους να χρησιμοποιήσουν αυτή την ενέργεια σε μία άλλη κατεύθυνση. Το αντίθετο του να φοβάσαι και να παλεύεις ενάντια σε μία αίσθηση ή σε μία αναμενόμενα επικίνδυνη εμπειρία, είναι να αφήνεσαι. Αλλά το να αφήνεσαι δεν προϋποθέτει αλλαγή στη συναισθηματική κατάσταση. Πιστεύω ότι χρειάζεται να διατηρούμε την ένταση του συναισθήματος, οπότε σε ένα βαθμό το αντίθετο του φόβου είναι ο ενθουσιασμός ή η επιθυμία.
Με άλλα λόγια, κινούμαστε προς αυτό που φοβόμαστε με μία αίσθηση ζήλου. Είναι πραγματικά τρελό. Είναι ήδη παράδοξο το να κινούμαστε προς αυτό και εμείς το διπλασιάζουμε. Δεν μιλάμε για κάτι όπως αυτό που χρειάζεται να κάνω είναι να υπερνικήσω το φόβο μου άρα θα μπω σε ένα ασανσέρ γεμάτο με κόσμο, αλλά για το αναζητώ αυτή την κατάσταση στην οποία φοβάμαι.
Κάτι παραπάνω από έκθεση
Οπότε αυτό που εννοείς με τον όρο «στρατηγική θεραπεία» ή «παράδοξη θεραπεία», είναι η ενθάρρυνση των ανθρώπων να αντιμετωπίσουν τους φόβους τους με μία διάθεση απόλαυσης;
RW: Η στρατηγική θεραπεία σχετίζεται με το μπέρδεμα των μοτίβων. Οπότε, πρώτα βρίσκουμε το μοτίβο και στη συνέχεια το μπερδεύουμε. Η έκθεση είναι όταν λέμε στους ανθρώπους να πηγαίνουν αντιμέτωποι με τον φόβο τους, όμως προσπαθούμε να κάνουμε κάτι παραπάνω από την έκθεση. Πηγαίνουμε κατευθείαν σε αυτό και αλλάζουμε τη συναισθηματική κατάσταση, λέγοντας θέλω αυτό το συναίσθημα, θέλω αυτή την εμπειρία. Όμως χρειάζεται να είμαστε ξεκάθαροι στο τι ζητάμε από τους ανθρώπους να αναζητήσουν. Οι άνθρωποι με αγχώδεις διαταραχές έχουν δυσανεξία στην αβεβαιότητα και την αγωνία, οπότε αυτό που αναζητούν δεν είναι να αντέξουν ένα ασανσέρ γεμάτο κόσμο ή την μπαταρία που θεωρούν μολυσμένη, αλλά τη γενική αίσθηση αβεβαιότητας και κινδύνου.
Αυτό είναι αρκετά δύσκολο για τους ανθρώπους διότι απαιτεί από αυτούς να αποχωριστούν τις ήδη γνωστές ανησυχίες τους και να προσελκύσουν την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια. Έτσι, το πλαίσιο αλλάζει σε θέλω να γίνω καλύτερα, θέλω να είμαι με την οικογένειά μου ξανά. Θέλω να δεχτώ μία δουλειά που βρίσκεται στον 7ο όροφο. Θέλω να ταξιδέψω με το αεροπλάνο για το γάμο της ξαδέρφης μου σε τρεις μήνες.
Η εξοικείωση είναι δομικό στοιχείο στη θεραπεία έκθεσης και από έρευνες γνωρίζουμε ότι τρία είναι τα στοιχεία που συμβάλλουν στην εξοικείωση: η συχνότητα, η ένταση και η διάρκεια. Οπότε, αν θέλουν να νιώσουν καλύτερα, χρειάζεται να έχουν αρκετή δυσφορία, αρκετά συχνά και για πολύ χρονικό διάστημα, ώστε να υπάρχει αποτέλεσμα.
Όμως θέλω να τους διδάξω να το κάνουν αυτό με έναν γενικό τρόπο, γιατί γνωρίζουμε ότι οι διαταραχές άγχους κάνουν κύκλο. Μπορεί κάποιος να τελειώσει τη θεραπεία του με εμάς και να τα πηγαίνει περίφημα και τα επίπεδα άγχους του να είναι σε «φυσιολογικά» επίπεδα και τρία χρόνια μετά να επιστρέψει είτε η ίδια είτε κάποια άλλη αγχώδη διαταραχή. Οπότε, θέλουμε να διδάξουμε τους ανθρώπους σε ένα πρωτόκολλο το οποίο μπορούν να χρησιμοποιήσουν αν συναντήσουν ξανά τη διαταραχή.
Η τέχνη της πειθούς
Πώς το προτείνεις αυτό στους θεραπευόμενούς σου και πώς τους κάνεις να θέλουν να έρθουν αντιμέτωποι με τους φόβους τους;
RW: Με την πειθώ. Αυτή είναι η δουλειά μου: να βρίσκω κάθε μηχανισμό που τους βοηθάει να αλλάξουν γνώμη. Οπότε, θα δουλέψω σε ένα πλαίσιο με αναφορές και θα χρησιμοποιήσω παραδείγματα από άλλους ασθενείς. Θα χρησιμοποιήσω μεταφορές, αναλογίες, θα χρησιμοποιήσω τη λογική και οτιδήποτε μπορώ να χρησιμοποιήσω. Είπα σε μία γυναίκα τις προάλλες, αν ο γιος σας ήταν στην Πέμπτη τάξη και έπρεπε να παίζει κιθάρα κάθε βράδυ, θα τον φανταζόμασταν να λέει ‘αμάν, πάλι πρέπει να εξασκηθώ’. Αλλά αν καθόταν μαζί με τον ξάδερφό του που είναι στο Γυμνάσιο και παίζει σε μια ροκ μπάντα, θα έβλεπε πόσο ωραίο θα ήταν και θα ήθελε να κάνει εξάσκηση κάθε βράδυ. Βλέπεις τη διαφορά ανάμεσα σε ένα παιδί που πρέπει να εξασκηθεί για μία ώρα και σε ένα παιδί που θέλει να εξασκηθεί για μία ώρα. Αυτού του είδους τη μετατόπιση θέλω για τους θεραπευόμενούς μου και θα χρησιμοποιήσω τέτοιου είδους αναλογίες για να τους βοηθήσω να το αντιληφθούν σε ένα βαθύτερο επίπεδο. Ψάχνω οτιδήποτε τους βοηθήσει να χαλαρώσει η ακαμψία και η αντίστασή τους.
Σε έχουμε δει σε ορισμένες συνεδρίες να αναλαμβάνεις την ευθύνη. Είσαι πολύ κατευθυντικός. Λες στους θεραπευόμενους τι να κάνουν. Τους λες τι μπορεί να συμβεί. Είναι πολύ διαφορετικό από αυτό στο οποίο εκπαιδεύονται πολλοί θεραπευτές. Πιστεύω ότι είτε εκπαιδευόμαστε σε ένα προσωπο-κεντρικό είτε σε ένα ψυχοδυναμικό μοντέλο, υπάρχει ο μύθος ότι οι θεραπευτές είναι με κάποιον τρόπο πιο παθητικοί και αφήνουν τον θεραπευόμενο να βρίσκει το δρόμο. Αναρωτιέμαι αν έχεις παρατηρήσει ότι οι θεραπευτές δυσκολεύονται να αναλάβουν την ευθύνη με τον τρόπο που το κάνεις εσύ.
RW: Θα προκαλέσω αυτό που θα πουν γιατί από τη μία είμαι δογματικός και κατευθύνω τους ανθρώπους και μπορεί να γίνω πολύ αυταρχικός. Από την άλλη, προσπαθώ σε κάποιες καταστάσεις να έρχομαι στη θέση του άλλου. Τους λέω, Δεν είμαι σίγουρος για αυτό που λέω αυτή τη στιγμή, αλλά εσύ τι νομίζεις; Αναφέρομαι σε αυτούς για να ανακαλύψω αν έχουν αρχίσει να καταλαβαίνουν τι λέω. Τους δίνω ένα πρωτόκολλο, αλλά λέω ότι αυτό είναι ένας οδηγός, ας συλλέξουμε περισσότερες πληροφορίες γύρω από αυτό. Υπάρχει μια λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην πίεση που ασκείς σε έναν θεραπευόμενο και ταυτόχρονα να έχεις μία αίσθηση περιέργειας.
‘Όταν εκπαιδεύω θεραπευτές να το κάνουν αυτό, τους προκαλεί φόβο λόγω του τρόπου με τον οποίο έχουν μάθει να κάνουν θεραπεία. Αλλά μιλάμε και για θεραπευτές οι οποίοι έρχονται για εκπαίδευση λόγω των ασθενών ή των θεραπευόμενών που βλέπουν οι οποίοι είναι αρκετά εύθραυστοι και χρειάζονται θεραπευτική ενδυνάμωση για να προχωρήσουν. Οπότε θεωρώ ότι είναι δεκτικοί σε αυτή την ιδέα.
Μία θεραπευόμενή σου με την οποία σας είδαμε να δουλεύετε στο ExposureTherapyforPhobias, παρουσίασε φoβία για τις πτήσεις και έπειτα από διερεύνηση μαζί της καταλήξατε στην κλειστοφοβία-φόβο για τους κλειστούς χώρους και ασφυξία-, ότι δεν μπορεί να αναπνεύσει. Κάνατε κλασική θεραπεία έκθεσης μαζί της-την οποία την έχω διαβάσει και ακούσει αλλά δεν έχω δει ποτέ στην πράξη- κατά την οποία ουσιαστικά έβαλες ένα μανταλάκι στη μύτη της και μια μαξιλαροθήκη στο κεφάλι της και μετά την έκλεισες με χαρτοταινία. Έπειτα την έβαλες μέσα σε ένα κλειστό κουτί. Αυτό απαιτεί, αρχικά, ότι οι θεραπευτές πρέπει να σηκωθούν από τις άνετες καρέκλες τους και να κυκλοφορήσουν στο χώρο. Επίσης, είναι κάτι που πολλοί θεραπευτές δεν έχουν εμπειρία να το κάνουν.
RW: Σίγουρα, αυτό είναι ένα μεγάλο βήμα αλλά οι άνθρωποι είναι σχετικά κινητοποιημένοι διότι έχουμε ένα συγκεκριμένο ποσοστό ατόμων με αγχώδεις διαταραχές τα οποία έχουν πολύ άκαμπτο σύστημα πεποιθήσεων. Αν δε βρεις έναν τρόπο να ανοίξεις αυτό το σύστημα, θα είναι πολύ απογοητευτικό για σένα ως θεραπευτής.
Κυνηγώντας το τέρας του άγχους
Δώσε μας μια εικόνα για το πώς δουλεύει η θεραπεία για το άγχος. Έχω καταλάβει τις γενικές αρχές, αλλά πώς γίνεται στην πράξη κατά τη διάρκεια της συνεδρίας;
RW: Λοιπόν, δουλεύω στο επίπεδο των αρχών, οπότε εκ των πραγμάτων δεν είμαι προσανατολισμένος στις τεχνικές, κάτι που αυτόματα με κάνει λίγο διαφορετικό από άλλους θεραπευτές ΓΣΘ. Δεν ξεκινάω λέγοντας θα σου δείξω πως θα γίνεις καλύτερα, αλλά ξεκινάω σε ένα επίπεδο έτσι αντιλαμβάνομαι εγώ αυτό που σου συμβαίνει τώρα. Βοήθησέ με να κατανοήσω καλύτερα, εσύ ξέρεις τον εαυτό σου, ας δούμε αν υπάρχει κοινό σημείο εδώ.
Δουλεύω πολύ με την ψυχοεκπαίδευση, γενικά γύρω από τις βιολογικές και νευρολογικές πτυχές αυτών των διαταραχών. Μιλάω για την νευρολογία του φόβου και τι συμβαίνει με την αμυγδαλή όταν φοβόμαστε. Είναι σημαντικό ο καθένας να κατανοήσει αυτή την πτυχή και να φέρει την αμυγδαλή αντιμέτωπη με μία απειλητική κατάσταση και στη συνέχεια να αναμένει απλώς παρατηρώντας και βιώνοντας την κατάσταση και ανακαλύπτοντας τι κρύβει η έκκριση αδρεναλίνης. Αυτό το επιτυγχάνουμε ηρεμώντας τον προμετωπιαίο φλοιό. Χρειάζεται να σταματήσουμε να τρομάζουμε τις αμυγδαλές μας, ώστε να μπορούμε να είμαστε παρόντες στο ασανσέρ, στο μπακάλικο, και αλλού, νιώθοντας την αύξηση του καρδιακού παλμού και ανακαλύπτοντας ότι δε χρειάζεται να είμαστε τόσο ενθουσιασμένοι.
Πολλά από αυτά τα παράδοξα που συζητάμε σχετίζονται με το να στρέφουμε αλλού την προσοχή του προμετωπιαίου φλοιού, ώστε να μη λέει διαρκώς «ωχ, όχι». Προσπαθούμε να αντικαταστήσουμε αυτό το μήνυμα με μια άλλη φωνή, που λέει μπορώ να το διαχειριστώ. Ας το κάνουμε.
Και μετά στέλνουμε τους ανθρώπους σε εξωτερικούς χώρους να κάνουν τέτοιου είδους πειράματα ώστε να παρατηρήσουν αυτές τις σκέψεις που αναπηδούν και να έχουν την αίσθηση του σώματός τους που τους τρομάζει ώστε να κάνουν ένα βήμα πίσω και να πουν τώρα συμβαίνει αυτό και νιώθω καλά που συμβαίνει, και έπειτα να το μετατρέψουν σε το θέλω αυτό, θέλω και άλλο λίγο ακόμα.
Ο προσανατολισμός μου είναι ένα σύνολο αρχών που βασίζονται στην ιδέα ότι το περιεχόμενο των σκέψεων δεν είναι σχετικό με το γεγονός. Αυτό είναι το πρώτο βήμα που κάνω με όλους. Έπειτα, προσωποποιώ την αγχώδη διαταραχή για να τους βοηθήσω να αποκολληθούν από το περιεχόμενο των ανησυχιών τους. Θα πω κάτι όπως η αγχώδης διαταραχή έχει γαντζωθεί πάνω σου επιλέγοντας ένα προσωπικό σου θέμα. Έτσι, σου δημιουργεί αντίσταση και αμφιβολίες.
Για παράδειγμα, αν είσαι μητέρα μόνη με τρία παιδιά και μόλις έχασες τη δουλειά σου και δεν ξέρεις πώς θα πληρώσεις το ενοίκιο για τους επόμενους δύο μήνες, αυτό είναι πολύ αγχωτικό για σένα και είναι λογικό να σου προκαλέσει ανησυχία. Όμως, αν αναπτύξεις μια καθημερινή ανησυχία για αυτό, δε θα υπάρξει κανένα κέρδος σε αυτή τη διαδικασία. Έτσι, σ’ αυτή την περίπτωση θα πω η διαταραχή άγχους διάλεξε το γεγονός ότι θα έχεις δυσκολίες στο να πληρώσεις το ενοίκιο και να φροντίσεις τα παιδιά σου. Αυτό είναι ένα θέμα που τρομοκρατεί εσένα ως γονέα με μικρά παιδιά.
Αλλά γιατί το προσωποποιείς; Γιατί λες «σε διάλεξε»; Το πιστεύεις στα αλήθεια ή είναι ένα βοηθητικό εργαλείο;
RW: Αν το πιστεύω στα αλήθεια; Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να αποδώσουμε με λόγια κάτι το οποίο είναι ασυνείδητο, οπότε δεν πιστεύω κάτι παραπάνω από αυτό…
Δεν υπάρχει κάποιο τέρας άγχους εκεί έξω το οποίο προσπαθεί να μας πιάσει, σωστά;
RW: Μπορεί να υπάρχει. Αυτό που πιστεύω είναι ότι το να το αντιληφθείς με αυτόν τον τρόπο είναι θεραπευτικό. Είναι ένας τρόπος να αποκτήσουμε αίσθηση του τι συμβαίνει. Αυτό θέλω να κάνω, να βοηθήσω τους πελάτες να ανακτήσουν την κυριότητά τους και να κατανοήσουν τη διαταραχή. Ποια είναι η φύση της διαταραχής; Γιατί με διατρέχει; Με πολλούς τρόπους το παιχνίδι που παίζεται πάνω μου είναι ασυνείδητο, οπότε θέλω να το φέρω στο επίπεδο της συνείδησης.
Εντάξει. Επιστρέφοντας στο παράδειγμα της μητέρας και της καθημερινής της ανησυχίας, πως το δουλεύεις θεραπευτικά αυτό;
RW: Πρώτα απ’ όλα ξεχωρίζω το περιεχόμενο. Αν δε ξεχωρίσω το περιεχόμενο από τη διαδικασία θα σκέφτεται ότι είμαι τρελός γιατί έχει λόγους ανησυχίας. Έτσι, απομονώνουμε πρώτα τις ανησυχίες που λειτουργούν σαν σημάδια: χρειάζεται να ψάξω για μια άλλη δουλειά και χρειάζεται να ρωτήσω αν μπορεί το γραφείο ανεργίας να μου προσφέρει κάποια βοήθεια για αυτή την περίοδο– αυτές είναι αγωνίες για τις οποίες έχει ευθύνη, μπορεί να κινητοποιηθεί και τώρα είναι η κατάλληλη στιγμή για να το κάνει. Αυτός θα ήταν ο ορισμός ενός σημαδιού ανησυχίας και δε θα δουλέψουμε τόσο σε αυτές, αν και σίγουρα πρέπει να επιλύσουμε προβλήματα.
Οπότε αυτό ονομάζεται φυσιολογικό ή λειτουργικό άγχος.
RW: Ακριβώς. Το διαχωρίζουμε αυτό. Όντως χρειάζεται να επιλύσουμε προβλήματα. Αν μπορώ να σε βοηθήσω σε αυτό, θα δουλέψω μαζί σου και πάνω σε αυτό. Αλλά από την άλλη μεριά υπάρχει και η ανησυχία που είναι απλώς ένας θόρυβος- επαναλαμβανόμενες δυσλειτουργικές σκέψεις που προκαλούν δυσφορία. Το περιεχόμενο των οποίων είναι άσχετο και χρειάζεται να το απομονώσουμε. Οπότε, έχουμε τις καταστάσεις στη ζωή σου και έχουμε και τον τρόπο με τον οποίο έρχεται η αγχώδης διαταραχή για να πάρει τον έλεγχο σε αυτές.
Ένα άλλο παράδειγμα: Αν φοβάσαι να πετάξεις, θα προσπαθήσω να σου διδάξω τεχνικές για χαλάρωση στο αεροπλάνο. Όμως, αν πιστεύεις ότι θα φύγουν οι βίδες από τα φτερά του αεροπλάνου, δεν υπάρχει κάτι που μπορώ να κάνω για να σε βοηθήσω να νιώσεις άνετα. Αυτό θα ήταν απρεπές.
Αν καταφέρουμε να αλλάξουμε την αφήγηση και να κάνουμε κάποιον που φοβάται να πετάξει, να κατανοήσει ότι η δυσφορία που αισθάνεται είναι μέσα του είναι δική του και έχει την ευθύνη για αυτή, δηλαδή δεν φταίει ο πιλότος ή οι μηχανισμοί του αεροπλάνου, τότε είμαστε σε τέλειο σημείο. Αυτό θέλω. Οι άνθρωποι έρχονται με μία λίστα από 15 πράγματα που δεν τους αρέσουν στις πτήσεις, αλλά αν μπορέσουν να πουν βασικά όλα σχετίζονται με το αίσθημα ότι δεν έχω τον έλεγχο, τότε κάνουμε δουλειά. Αυτό είναι ένα κοινό θέμα σε όλες τις διαταραχές άγχους που θέλουμε να το κατανοήσουν.
Το δεύτερο κομμάτι που χρειάζεται αποδοχή, είναι οι εμμονικές σκέψεις τους. Είτε πρόκειται για το πότε μπορώ να πληρώσω τους λογαριασμούς μου είτε για το είναι μολυσμένη αυτή η μπαταρία,χρειάζεται να τις αποδεχτούν και να είναι εντάξει με αυτές. Αυτό μπορεί να φαίνεται μία παράλογη προσέγγιση για τους θεραπευόμενους, διότι δεν ακολουθούμε τη διαδρομή της αξιολόγησης του περιεχομένου των σκέψεων. Αντίθετα, τους ζητάμε να πουν είναι οκ. Αυτή η σκέψη εμφανίστηκε επειδή έχω μία αγχώδη διαταραχή. Αυτό συμβαίνει. Δημιουργούνται σκέψεις που μας φρικάρουν. Έτσι, όταν εμφανιστεί, αντί να φρικάρω θα την αποδεχτώ.
Για να φτάσουμε σε αυτόν το βαθμό αποδοχής, θα παίξουμε κάποια περίεργα παιχνίδια, όπως το «δώσε μου τον καλύτερό σου εαυτό», «δεν αγχώνομαι αρκετά, κάνε με να αγχωθώ περισσότερο».
Το παιχνίδι του άγχους
Χρησιμοποιείς πολύ συχνά τον όρο “παιχνίδι”, τι ακριβώς εννοείς λέγοντας «παιχνίδι»;
RW: To να αντιλαμβανόμαστε τη διαταραχή ως ένα παιχνίδι της ψυχής. Να προσωποποιούμε τη διαταραχή. Όταν έχω μία εμμονική σκέψη ή μία παράλογη ανησυχία ή ένα φόβο που έχει γίνει πλέον ενοχλητικός, θέλω να κάνω ένα βήμα πίσω και να τον παρατηρήσω. Αυτό από μόνο του λειτουργεί ως παρέμβαση: Α, ανησυχώ πάλι. Ωχ, υπάρχει αυτή η σκέψη. Τώρα, το επόμενο πράγμα που ζητάω από τους ανθρώπους να κάνουν, αν πρόκειται να παίξουν στα σοβαρά το παιχνίδι, είναι να ζητήσουν από τη διαταραχή να αυξήσει τις αντιδράσεις τους.
Οπότε, για παράδειγμα, αν αγχώνομαι για το ότι δε θα καταφέρω να πληρώσω το ενοίκιο στο τέλος του μήνα και αυτό με τρομάζει πολύ, θα κάνω ένα βήμα πίσω και θα το παρατηρήσω αναγνωρίζοντας ότι αισθάνομαι φοβισμένος και θα ζητήσω από την αγχώδη διαταραχή να αυξήσει την ανησυχία μου: σε παρακαλώ, δώσε μου άλλη μία τρομακτική σκέψη. Αυτή ήδη με τρομάζει, αλλά δεν είναι αρκετή. Οπότε, πάντα απευθύνομαι στη διαταραχή και της ζητάω να αυξήσει αυτό που ήδη μου έχει δώσει.
Ο Victor Frankl ήταν ο πρώτος άνθρωπος που έγραψε για την παράδοξη πρόθεση και ο τρόπος που το πλαισίωσε ήταν: Ψάξτε για την κυρίαρχη δυσάρεστη αίσθηση και ζητήστε της να αυξηθεί.
Σε αυτό αναφέρεται η «παράδοξη» θεραπεία;
RW: O Victor Frankl έγραψε για την παράδοξη πρόθεση στο πλαίσιο της δικής του προσέγγισης, της λογοθεραπείας. Το εφήρμοζα αυτό για περίπου 20 χρόνια, αλλά τα τελευταία 10 χρόνια έχω κάνει μια μικρή αλλαγή: από το να ζητάω στην καρδιά μου να χτυπήσει πιο γρήγορα, ζητάω από τη διαταραχή πανικού να κάνει την καρδιά μου να χτυπήσει γρηγορότερα. Το ενδιαφέρον σε αυτό είναι ότι δεν είμαι πλέον υπεύθυνος εγώ για την αύξηση των καρδιακών μου παλμών. Η διαταραχή πανικού είναι υπεύθυνη για αυτό. Οπότε τώρα, μπορώ να στρέψω την προσοχή μου σε αυτό που έκανα πριν. Όταν είσαι πραγματικά πολύ αγχωμένος δεν μπορείς να απομακρυνθείς πολύ μακριά από το φόβο σου. Η εμμονή μπορεί να εμφανιστεί ξανά μέσα σε 8 δευτερόλεπτα. Αλλά η θέση μου είναι να επιστρέψω σε αυτό το αίτημα: Σε παρακαλώ, κάνε την καρδιά μου να χτυπήσει πιο γρήγορα.
Ακούγεται κάπως αστείο.
RW: Είναι παράλογο. Και αυτό ψάχνουμε.
Πώς ανταποκρίνονται συνήθως σε αυτό οι πελάτες;
RW: Θετικά, αν δουλεύουμε για καιρό μαζί. Αν με άκουγαν σε μία αίθουσα διαλέξεων, πιθανότατα θα είχαν φύγει κουνώντας περίεργα το κεφάλι τους, αλλά αν είμαι αρκετό καιρό μαζί τους μπορούν να δουν τι συμβαίνει. Το δοκιμάζουμε για λίγο διάστημα και αν μπορώ να τους το μεταδώσω και να τους πείσω να το δοκιμάσουν, πρώτα σε χαμηλού βαθμού εμπειρίες που δεν προκαλούν ιδιαίτερο φόβο, τότε βλέπουν τον εαυτό τους να τα πηγαίνει καλύτερα. Η εμπειρία είναι ο καλύτερος δάσκαλος. Για αυτό θέλω να τους πείσω να πειραματιστούν με αυτό, σε κάποιο επίπεδο.
Στην πραγματικότητα έχεις τρεις επιλογές: αντίσταση, αποδοχή ή πρόκληση. Και νομίζω ότι ένα μεγάλο μέρος της θεραπείας των διαταραχών άγχους αποτελεί το να «επιτρέψουμε» στα συμπτώματα, να επιτρέπω στον εαυτό μου να είναι αγχωμένος. Να επιτρέπω στα πράγματα να κάθονται μέσα μου. Να επιτρέπω στις ανησυχίες να εμφανίζονται.
Είχα την ευχαρίστηση να σε γνωρίσω μέσα από τα βίντεο που γύρισα μαζί σου και οφείλω να ομολογήσω ότι είσαι πολύ αστείος άνθρωπος. Όταν κάνεις αυτές τις παράδοξες παρεμβάσεις, υπάρχει και μία χιουμοριστική διάσταση που είναι συμβατή με την προσωπικότητά σου. Όμως αυτό δουλεύει με όλους; Μπορούν οι θεραπευτές που έχουν μία πιο ήρεμη προσωπικότητα να βρουν έναν τρόπο να παίξουν με αυτό;
RW: Δεν ξέρω πόσο χιούμορ απαιτείται σε αυτό το πρωτόκολλο, αλλά είναι μία δεξιότητα που διαθέτω και στη θεραπεία χρησιμοποιούμε ότι έχουμε. Νομίζω, το πιο σημαντικό πράγμα είναι η σχέση, το να ερχόμαστε κοντά με τους ανθρώπους και να μπορεί κανείς να το κάνει αυτό από την αρχή και έπειτα να έχει περιέργεια. Δε νομίζω ότι απαιτείται χιούμορ για να επενδύσεις αυθεντικά σε έναν άνθρωπο και να έχεις περιέργεια για το τι θα κάνει αυτό για σένα αν το προσπαθήσεις.
Ξέρεις, μιλάω όντως για αρχές αλλά αυτό είναι ψυχοθεραπεία και απαιτούνται εκλεπτυσμένοι τρόποι για να βοηθήσεις κάποιον. Πιστεύω οι άνθρωποι που έχουν μεγάλη κατάρτιση στην ψυχοθεραπεία γνωρίζουν πώς να κάνουν κάποια από αυτά τα πράγματα.
Ξέρω ότι είναι δύσκολο να κάνουμε γενικεύσεις στη θεραπεία, αλλά έχεις κάποιο τυπικό αριθμό συνεδριών για συγκεκριμένους τύπους διαταραχών;
RW: Συνήθως κάνουμε μία παρέμβαση 12 συνεδριών για ανθρώπους με διαταραχή πανικού αλλά νέα δεδομένα που δημοσιεύτηκαν,ο αριθμός μπορεί να μειωθεί και στις 5 συνεδρίες. Αν μπορούμε να διαχωρίσουμε το τι κάνουμε και να φτάσουμε στον πυρήνα της παρέμβασης, τότε μπορούμε να είμαστε πιο σύντομοι στη θεραπεία. Χρειάζεται περισσότερος χρόνος για τις διαταραχές του Άξονα 2, διότι αυτές είναι συνυφασμένες με τη δομή της προσωπικότητας, οπότε ακόμα και αν μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα πρωτόκολλο και να το χρησιμοποιήσουμε, μπορεί να χρειαστούν και μήνες σε κάποιον να τελειώσει τη δουλειά με τον εαυτό του, σε αντίθεση με κάποιον με διαταραχή πανικού, ο οποίος σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα μπορεί να αναγεννηθεί σαν φοίνικας.
Η ενδιαφέρουσα έρευνα διεξάγεται τώρα για τη πολύ σύντομη θεραπεία της διαταραχής πανικού -ακόμα και της διαταραχής μετατραυματικού στρες- στην οποία μπόρεσαν να φέρουν εις πέρας επιτυχώς ένα πρωτόκολλο 5 συνεδριών με θεραπευόμενο με PTSD, το οποίο μου φαίνεται αξιοθαύμαστο.
Πολλοί όμως θεραπευτές, είτε δουλεύουν ως ιδιώτες είτε σε κάποια δομή, βλέπουν θεραπευόμενους με ανάμεικτα συμπτώματα. Μπορεί να έρχονται για ένα πρόβλημα σχέσης ή εργασίας ή με άγχος και κατάθλιψη και είτε ανήκουν στον Άξονα 2 είτε έχουν γενικά προβλήματα στη ζωή τους, η αγχώδης διαταραχή είναι μόνο ένα κομμάτι της κλινικής τους εικόνας. Πώς χρησιμοποιείς αυτές τις τεχνικές στο πλαίσιο μιας μακρόχρονης θεραπείας;
RW: Όταν κάνω παρουσιάσεις για θεραπευτές που ασχολούνται με θεραπευόμενους με αγχώδεις διαταραχές-είτε υπάρχει συννοσηρότητα διαταραχών είτε όχι- προσπαθώ να τους κάνω να σκεφτούν πώς θα δομήσουν τις συνεδρίες με τέτοιον τρόπο, ώστε οι θεραπευόμενοι να φεύγουν σε κάθε συνεδρία ψάχνοντας για μία ευκαιρία να βιώσουν ένα βαθμό αβεβαιότητας και δυσφορίας ανεξάρτητα από τα θέματα του άγχους τους.
Αυτό είναι ένα σχετικά απλό πρωτόκολλο για τους θεραπευτές. Και δε χρειάζεται να είναι κανείς πυρηνικός επιστήμονας για να κάνει τη δουλειά, εννοώ κοίτα εμένα. Είναι δύσκολη θεραπεία, αλλά όχι περίπλοκη θεραπεία.
Τι το κάνει δύσκολο για τους θεραπευτές; Τι δυσκολεύονται να μάθουν σχετικά με αυτό;
RW: Είναι δύσκολο διότι έχεις μπροστά σου κάποιον που έχει εδραιώσει τον τρόπο με τον οποίο λύνει τα προβλήματά του για πολύ καιρό. Έχεις έναν θεραπευόμενο που δεν ανέχεται να μη γνωρίζει την έκβαση των πραγμάτων. Έχεις έναν θεραπευόμενο, ο οποίος ενώ προσπαθεί να πειραματιστεί με κάτι που του πρότεινες, πρέπει να σε εμπιστευτεί και να εμπιστευτεί και το πρωτόκολλο που θα εφαρμόσεις χωρίς να ξέρει την έκβασή του.
Αυτή είναι η δυσκολία, επειδή η διαταραχή δεν τους επιτρέπει να νιώθουν αυτοπεποίθηση. Και αν προσέχεις τους θεραπευόμενους ενώ τους μιλάς και ενώ προσπαθούν να μάθουν τι θα τους προσφέρεις, θα διακρίνεις ότι ψάχνουν μία ασφάλεια σε αυτά που θα τους δώσεις. Πολύ ευχαρίστως θα κάνω αυτό που μου λέτε αν μου εγγυηθείτε 100% ότι δε θα έχω κανένα σύμπτωμα ποτέ ξανά. Και αυτό δε θα δουλέψει. Ο Einstein είπε: Δεν μπορείς να λύσεις ένα πρόβλημα με το ίδιο επίπεδο σκέψης με το οποίο το δημιούργησες. Πρέπει να μάθεις να βλέπεις τον κόσμο με άλλη οπτική. Αυτή η πρόταση διέπει όλη τη θεραπεία.
Φαντάζομαι επίσης ότι είναι δύσκολο για τους θεραπευτές διότι εκ φύσεως δίνουν φροντίδα, έχουν ενσυναίσθηση και θέλουν να βλέπουν τους θεραπευόμενους τους να νιώθουν καλύτερα…
RW: Έχουμε αυτή την τάση στο χώρο μας, να δείχνουμε συμπάθεια και να είμαστε ευγενικοί, να μην αναστατώνουμε πάρα πολύ τους ανθρώπους. Νομίζω ότι πολλοί άνθρωποι φέρουν βαρέως τη θεραπεία των διαταραχών άγχους διότι έχουν μία εγγύτητα με το άγχος. Ξέρουν πώς είναι να νιώθεις ανήσυχος, μπορεί και οι ίδιοι να έχουν προβλήματα άγχους και να έχουν βρει κάποιες βοηθητικές τεχνικές με τις οποίες θέλουν να βοηθήσουν και άλλους. Αλλά αυτό είναι ένα άθλημα επαφής. Είναι επιθετικό. Δουλεύει καλύτερα όταν έχεις να κάνεις με ένα θεραπευτή που παίρνει ρίσκα. Είναι όπως ο γιατρός που προσπαθεί να σε βοηθήσει να απεξαρτηθείς από μία βενζοδιαζεπίνη. Όταν είναι πραγματικά καλός και ευγενικός απέναντί σου, μπορεί να μην απεξαρτηθείς ποτέ. Όταν είναι λίγο πιο σκληρός μαζί σου και σε πιέζει, τότε αυτό μπορεί να λειτουργήσει καλύτερα για σένα.
Οπότε χρειάζεται να είσαι άνετος με το να ωθείς ένα θεραπευόμενο στη δυσφορία.
RW: Σωστά.
Τελευταία ερώτηση. Τι συμβουλές θα έδινες στους φοιτητές ή στους θεραπευτές που κάνουν τώρα τα πρώτα τους βήματα με αυτόν τον πληθυσμό θεραπευόμενων; Κάποιο απόσταγμα σοφίας;
RW: Να ψάξετε και να είστε κοντά με κάποιον που κάνει θεραπεία χρησιμοποιώντας τέτοιου είδους πρωτόκολλα. Δείτε πώς δουλεύει. Αυτό είναι και ένα κομμάτι που μας κινητοποίησε να κάνουμε τα βίντεο για τις αγχώδεις διαταραχές, ώστε οι άνθρωποι να εμβαθύνουν βήμα- βήμα σε αυτό το πρωτόκολλο. Κάθε φορά που διοργανώνω ένα σεμινάριο για να διδάξω αυτές τις τεχνικές σε θεραπευτές, θα ήταν πολύ χρήσιμο να έρχονται και οι θεραπευόμενοι ώστε να καταλάβουν πόσο απλό είναι.
Όταν έκανα την πρακτική μου και δούλευα με ζευγάρια ή με ανθρώπους με οριακή διαταραχή προσωπικότητας για πρώτη φορά, πήγαινα στον επόπτη μου και έλεγα Μου είπε αυτό, τώρα τι πρέπει να πω; Και προσπαθούσε να με βοηθήσει να καταλάβω. Έπειτα, θα έλεγα Ναι, αλλά αν μου απαντήσει μετά αυτό τότε τι θα πω; Μπορεί να γίνει πραγματικά αποθαρρυντικό αν δεν το έχεις ξανακάνει και αν δεν έχεις άμεση εποπτεία.
Πηγή: PsychologyNow.gr / https://therapynetwork.eu/
0 Σχόλια