Virginia Satir: «Η επικοινωνία είναι ο σημαντικότερος παράγοντας απ’ όσους επηρεάζουν την υγεία και τις σχέσεις ενός ατόμου με τα άλλα».

 Η Virginia Satir είναι η κύρια εκπρόσωπος της επικοινωνιακής- οικογενειακής θεραπείας. Έδινε ιδιαίτερη έμφαση στην επικοινωνία ως το στοιχείο- κλειδί για την αναγνώριση της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Σύμφωνα με την ίδια, η εκδήλωση της ψυχοπαθολογίας ή οι δυσλειτουργικές σχέσεις είναι το αποτέλεσμα των προβληματικών τρόπων επικοινωνίας με τους άλλους: «Η επικοινωνία είναι ο σημαντικότερος παράγοντας απ’ όσους επηρεάζουν την υγεία και τις σχέσεις ενός ατόμου με τα άλλα».

Επικοινωνία και σημαντικοί άλλοι

Ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας, η ύπαρξη ή απουσία θετικής αυτοεκτίμησης και ο τρόπος σκέψης μας σχετικά με το πώς μας βλέπουν οι άλλοι, επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό και τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση προκύπτει όταν δεν έχουμε αναπτύξει μια σταθερή και ευνοϊκή εικόνα του εαυτού μας. Σε αυτό έχουν συμβάλλει οι εμπειρίες από την αλληλεπίδρασή μας με τους άλλους ανθρώπους και κυρίως η ποιότητα της σχέσης που είχαμε ως παιδιά με τους «σημαντικούς άλλους», όπως η οικογένεια, οι δάσκαλοι, οι συνομήλικοι, κλπ.

Έτσι όταν κάποιος έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, δεν αντλεί την αίσθηση αξίας του εαυτού από μέσα του, αλλά την προσδιορίζει περισσότερο από τις γνώμες και τις αντιδράσεις των άλλων απέναντί του. Οι δυσλειτουργικές σχέσεις με τους «σημαντικούς άλλους» εμπεριέχουν προβληματικά στοιχεία επικοινωνίας, όπως η ασυμφωνία ανάμεσα στο λεκτικό (προφορικό λόγο) και στο μη- λεκτικό (εκφράσεις προσώπου, χειρονομίες, κλπ), τα οποία παράγουν τα λεγόμενα «διπλά μηνύματα». Δηλαδή μεταδίδουν στον αποδέκτη του μηνύματος ασαφείς ή αντίθετες μεταξύ τους πληροφορίες, οι οποίες οδηγούν σε παρερμηνείες και αίσθηση αποδοχής του εαυτού «υπό όρους».

Αντιφατικά μηνύματα στην επικοινωνία

Το άτομο που προσλαμβάνει μια τέτοια επικοινωνία, αναπτύσσει χαμηλή αυτοεκτίμηση, νιώθει αδύναμο και ανίκανο να έχει την αποδοχή των άλλων, παρά μόνο αν αντιδράσει με τρόπους όπως οι παρακάτω:

• Να συμβιβαστεί ακόμα και όταν δεν το θέλει, προκειμένου να κερδίσει την αποδοχή,
• Να κατηγορήσει ή να επιβληθεί στον άλλο ώστε να φανεί πιο δυνατός, άρα να κρύψει την χαμηλή αυτοεκτίμηση,
• Να υπολογίζει τόσο πολύ τις κινήσεις του, έτσι ώστε να αποκλείσει οποιοδήποτε λάθος ή έκφραση συναισθημάτων,
• Να παραπλανεί υιοθετώντας μια απόμακρη στάση, «σαν να μην είναι εκεί», ώστε να αποφύγει μια ενδεχόμενη απόρριψη ή ένδειξη αδυναμίας.

Προβληματικοί τύποι επικοινωνίας

Οι παραπάνω συμπεριφορές σχετίζονται με τους τέσσερις προβληματικούς τύπους επικοινωνίας, τους οποίους η Virginia Satir περιγράφει ως εξής:

1. Ο Συμβιβαστικός:  Προσπαθεί να ευχαριστήσει τους άλλους, συμβιβάζεται για να μην θυμώσουν και τον απορρίψουν, απολογείται και δεν εκφράζει διαφωνία. Ακόμα και όταν δεν συμφωνεί κατά βάθος, με τα λόγια του εκφράζει ότι συμφωνεί: ''o,τι θες εσύ''. Όμως το σώμα του έχει στάση θύματος: Δεν μπορώ να κάνω τίποτα. Για τον εαυτό του έχει την βαθύτερη πεποίθηση: «Δεν αξίζω, πρέπει να παραμερίσω τις δικές μου ανάγκες για να γίνω αποδεκτός από τους άλλους».
   
   
2. Ο Επικριτικός:  Κατηγορεί τον άλλο, έτσι ώστε να τον θεωρήσουν δυνατό: Το λάθος είναι του άλλου, Ο άλλος δεν κάνει τίποτα σωστό. Υποτιμά τους άλλους, συμπεριφέρεται υπεροπτικά και αυταρχικά. Η στάση του σώματος εκφράζει: ''εγώ είμαι το αφεντικό''. Η βαθύτερη αίσθηση είναι ένα σφίξιμο στους μυς και σε όλο το σώμα. Δείχνει με το δάχτυλο και κατηγορεί. Η φωνή του είναι σκληρή, και γεμάτη ένταση. Είναι υπεροπτικός και τον ενδιαφέρει να επιβληθεί. Μέσα του όμως έχει την πεποίθηση: ''Είμαι μόνος και αποτυχημένος''. Το «δεν αξίζεις» που απευθύνει στους άλλους, είναι η προσπάθειά του να κρύψει το δικό του «δεν αξίζω».
3. Ο Υπέρ-λογικός: Συμπεριφέρεται ψυχρά, λογικά και ανέκφραστα. Τίποτα πάνω του δεν δείχνει αν έχει συναισθήματα. Κρύβεται πίσω από διανοητικές κατασκευές. Είναι άψογος, φαίνεται ήρεμος, ψυχρός και συγκεντρωμένος. Μπορεί να παρομοιαστεί με έναν άψυχο ηλεκτρονικό υπολογιστή. Το σώμα του δίνει την αίσθηση του αποστειρωμένου και περιφραγμένου, σαν σε ακινησία: Είμαι ατάραχος και συγκρατημένος. Παραμένει αποκομμένος από τους άλλους και από τον ίδιο του τον εαυτό. Μέσα του έχει την πεποίθηση: Είμαι ευάλωτος. Δεν πρέπει να κάνω ποτέ λάθος ενώ έξω ακολουθεί το ρόλο: Mη δείχνεις κανένα συναίσθημα, Μην αντιδράς.
   
   
4. Ο Ασυνάρτητος: Όσα λέει και κάνει είναι άσχετα με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Συμπεριφέρεται σαν να μην είναι εκεί. Ίσως αν φερθεί έτσι, η απειλή που βιώνει να απομακρυνθεί τελικά. Δεν ανταποκρίνεται σε αυτό που συμβαίνει εκείνη τη στιγμή. Τα λόγια του δεν έχουν κανένα νόημα ή αναφέρονται σε άσχετο θέμα. Η φωνή συχνά έχει τόνο αταίριαστο με τα λόγια του. Η στάση του σώματός είναι σαν να έχει γωνίες ή άσκοπη κίνηση: Εγώ τώρα βρίσκομαι κάπου αλλού. Σαν να πηγαίνει ταυτόχρονα σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Στην αρχή αυτός ο ρόλος μοιάζει σαν να ανακουφίζει, όμως τελικά τον κυριεύει η αίσθηση της μοναξιάς και του άσκοπου. Μέσα του έχει την πεποίθηση: Κανείς δεν νοιάζεται για μένα. Δεν υπάρχει χώρος για εμένα εδώ.
5. O αρμονικός τύπος επικοινωνίας. Πρόκειται για την Ευθεία/ Ρέουσα Επικοινωνία: Σε αυτή την επικοινωνία τα λόγια εκφράζουν άμεσα αυτά που το άτομο σκέφτεται και νιώθει. Η φωνή και τα λόγια συμφωνούν με την έκφραση του προσώπου, τη στάση του σώματος και τον μυϊκό τόνο. Οι σχέσεις είναι ειλικρινείς, οι άνθρωποι δεν αισθάνονται ότι απειλείται η αυτοεκτίμησή τους. Αυτή η μορφή επικοινωνίας απαλλάσσει από κάθε ανάγκη για συμβιβασμούς, επιβολή, ακαμψία ή άσκοπη κίνηση. Το αποτέλεσμα της είναι η αρμονία. Δίνεται με ευθύτητα ένα μόνο μήνυμα και αντιπροσωπεύει την αλήθεια του ατόμου εκείνη τη στιγμή. Είναι ολοκληρωμένη, το σώμα, οι σκέψεις, τα συναισθήματα, όλα είναι φανερά.  

«Όσοι φέρονται με ευθύτητα δείχνουν ολοκληρωμένοι, γεμάτοι αρμονία και ζωντάνια, είναι ανοιχτόκαρδοι και χυμώδεις. Η ευθεία επικοινωνία χαρίζει μια ζωή παλλόμενη και όχι απονεκρωμένη. Αυτούς τους ανθρώπους τους εμπιστεύεσαι, ξέρεις που βαδίζεις μαζί τους, αισθάνεσαι καλά με αυτούς. Κρατούν στάση ολοκλήρωσης και κίνησης». 

Πηγή: https://www.psychology.gr/