Είθισται να δίνουμε ένα ευρύ φάσμα ορισμών για το τι είναι θρησκεία. Θεωρούμε ότι είναι η πίστη στον Θεό ή κάποια τυπολατρική πρακτική και η συμμετοχή σε διάφορες ομάδες. Ένας άλλος τυπικός ορισμός υποστηρίζει πως η θρησκεία είναι ένα σύστημα ιδεολογιών και πεποιθήσεων προς την ουσιαστική φύση του κόσμου. Επιχειρώ να δώσω έναν ακόμα ορισμό που κινείται στη σφαίρα της ψυχολογίας και δη της ψυχανάλυσης. Η τελευταία κατά Φρόιντ θέλει την θρησκεία να είναι μια αυταπάτη ή ακόμα σαφέστερα, νεύρωση. Η νεύρωση έχει τα ερείσματά της στις προσωπικές εμπειρίες της παιδικής ηλικίας.
Η ψυχαναλυτική οπτική
Ο εισηγητής της ψυχανάλυσης Σίγκμουντ Φρόιντ, αφιέρωσε μέρος του έργου του στην θρησκεία και τον πολιτισμό. Ο ίδιος μεγάλωσε στερημένος από κάθε πίστη στον Θεό και στην αθανασία και δεν φαίνεται να ένιωσε ποτέ την ανάγκη της. Έτσι, διατήρησε για πάντα μια αθεϊστική στάση ζωής. Όλες οι μελέτες του για την θρησκεία είναι μια παραλλαγή του θέματος του Θεού ως προβολή του «πατέρα». Ξεκινώντας από τον μύθο του πρώτου πατέρα συναντάμε τις απαρχές των αντιλήψεων του Φρόιντ για την θρησκεία.
Ο μύθος του πρώτου πατέρα
Οι μονοθεϊστικές θρησκείες προκύπτουν από τον μύθο της δολοφονίας του πρώτου πατέρα. Στην αρχή οι άνθρωποι βρίσκονταν σε μία ομάδα. Εκεί υπήρχε ένα κυρίαρχο αρσενικό, ο πατέρας, ο οποίος είχε στην κατοχή του όλες τις γυναίκες, την εξουσία και τους διαθέσιμους πόρους. Κάποια στιγμή τα παιδιά αυτού του πατέρα, αποφάσισαν να εξεγερθούν και να εναντιωθούν σε αυτόν, γιατί ήθελαν να έχουν αυτά που έχει. Η εξέγερση αυτή οδήγησε στη δολοφονία του, στην δολοφονία δηλαδή του πρώτου πατέρα. Αμέσως μετά τη δολοφονία τα παιδιά αρχίζουν να νιώθουν ενοχές γι’ αυτόν τον φόνο και προκειμένου να γλιτώσουν από τις ενοχές, μετατρέπουν τον πατέρα σε Θεό. Διατηρούν έτσι την εξουσία του και οι προσταγές του έχουν τη μορφή δόγματος.
Η δημιουργία της θρησκείας
Ο πατέρας-Θεός είναι μία αυταπάτη, που επιτρέπει στις κοινωνίες να διατηρούν την εσωτερική τους συνοχή. Μία κοινότητα πιστών παραμένει ως τέτοια, όταν λατρεύει τον ίδιο τον Θεό και υποτάσσεται στο δόγμα του, χωρίς να το αμφισβητεί.
Η θρησκεία έχει τις ρίζες της στην αδυναμία του ατόμου να αντιμετωπίσει τις εξωτερικές δυνάμεις της φύσης αλλά και τις δικές του, εσωτερικές. Μια σημαντική και ανεξίτηλη περίοδος στη ζωή του ανθρώπου είναι η παιδικότητα, η οποία παρομοιάζεται κατά κάποιο τρόπο με την είσοδο του ατόμου στον πολιτισμό. Το παιδί έχει την τάση να βλέπει τους γονείς του ως παντοδύναμα όντα, προστατευτικά και συνάμα τρομακτικά. Αυτό το ονομάζει ο Φρόιντ ”απελπισία του μικρού παιδιού”.
Η ανάγκη για θρησκευτικά αισθήματα
Κατά παρόμοιο τρόπο, ο άνθρωπος με την είσοδό του στον πολιτισμό μπροστά στην άγνοια που είχε για τις δυνάμεις της φύσης, τον θάνατο και το πεπρωμένο, αρχικά προσωποποίησε τα φυσικά φαινόμενα και τα θεώρησε υπερφυσικά έως ότου εν τέλει θεοποιήθηκαν. Σιγά σιγά όμως ο άνθρωπος συνειδητοποίησε ότι οι θεοί δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στις ανάγκες του και ήρθε αντιμέτωπος με το αίσθημα απελπισίας. Και τότε γεννήθηκαν οι θρησκευτικές ιδέες για να καταστεί υποφερτή αυτή η απελπισία. Το συναίσθημα αυτό καθώς και η αδυναμία του παιδιού είναι οι πηγές από όπου προέρχεται η θρησκεία. Η ιδέα του Θεού επομένως, σύμφωνα με την ψυχανάλυση είναι ο εσωτερικευμένος πατέρας.
Η παιδική απελπισία στις μέρες μας
Αυτά που ο Φρόιντ ονομάζει παιδική απελπισία και θεοποίηση των φυσικών φαινομένων μοιάζουν κατά κάποιο τρόπο με την γενικότερη απελπισία που κατακλύζει τους ανθρώπους στις μέρες μας, τα άγχη, οι ανησυχίες, οι δυσμενείς καταστάσεις κ.ο.κ. Μάλιστα δεν είναι λίγοι αυτοί που προσφεύγουν στην εκκλησία και κατ’ επέκταση στην θρησκεία και σε κάποιο Θεό για να ζητήσουν βοήθεια. Η συνήθης απάντηση που δίνεται σε αυτές τις διαπιστώσεις είναι πως ο Θεός ”σκοπίμως” στέλνει στους ανθρώπους τις δυσκολίες, ώστε να έρθουν πιο κοντά του.
Η θρησκεία ως νεύρωση
Η δεύτερη θέση του Φρόιντ για την θρησκεία είναι πως αποτελεί νεύρωση και δη ψυχαναγκαστική. Πολλά από τα τελετουργικά της ΙΨΔ προσιδιάζουν στα αντίστοιχα της θρησκείας. Σύμφωνα με τον ίδιο τον Φρόιντ «η νεύρωση είναι η ατομική μας θρησκευτικότητα ενώ η θρησκεία είναι η οικουμενική ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωση». Τα παιδιά στα πρώτα χρόνια της ανάπτυξής τους χαρακτηρίζονται από παντοδυναμία. Ύστερα η παντοδυναμία των παιδιών εναποτίθεται στους γονείς. Ως ενήλικες πλέον την θέση των γονιών παίρνει ο Θεός. Αυτή η φιγούρα γίνεται το επίκεντρο των αμφιθυμικών συναισθημάτων του ανθρώπου με ΙΨΔ. Γίνονται έτσι κατανοητές οι συγκρούσεις των βαθιά θρησκευόμενων ανθρώπων που ταλανίζονται συνάμα από τα κοινωνικά ερεθίσματα.
Η περίπτωση του Στιούαρτ
Ο ψυχίατρος Σκοτ Πεκ στο βιβλίο του «ο δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος», περιγράφει μια περίπτωση ενός ασθενούς, που επιβεβαιώνει τη θέση του Φρόιντ. Ο Στιούαρτ επισκέφθηκε τον ψυχίατρο με συμπτώματα κατάθλιψης, αϋπνίας και ψυχικό αναβρασμό, έχοντας κάνει μάλιστα και δύο απόπειρες αυτοκτονίας. Μαζί με αυτά τα συμπτώματα παραπονιόταν και για δυσκολία να καταπιεί το φαγητό του. Περιέγραφε αυτό το αίσθημα σαν να υπήρχε μια λεπίδα μέσα στον λαιμό του. Όσον αφορά τα θρησκευτικά του αισθήματα ο ασθενής δήλωνε άθεος. Βέβαια η θρησκεία ή η κοσμοαντίληψη ενός ατόμου είναι στην καλύτερη περίπτωση μόνο εν μέρει συνειδητές. Κάποια στιγμή ο Στιούαρτ διηγήθηκε ένα όνειρο στο οποίο ένας άντρας προσπαθούσε να του κόψει το λαιμό. Αυτος ο άντρας ήξερε ότι ήταν ο πατέρας ενός κοριτσιού που είχε βγει μαζί της.
Οι απαγορεύσεις της θρησκείας
Τότε ο ψυχίατρος εντόπισε στον ασθενή του ένα μέρος του που πίστευε σε έναν Θεό, ο οποίος έκοβε λαιμούς εάν το άτομο έκανε κάποια αμαρτία, όπως το να βγει με ένα κορίτσι και να το φιλήσει. Τελικά έγινε φανερό ότι ο Στιούαρτ εξαγόραζε τις αμαρτίες του, κόβοντας εικονικά ο ίδιος τον λαιμό του, με την ελπίδα ότι θα απέτρεπε έτσι τον Θεό να του τον κόψει πραγματικά. Γίνεται αντιληπτή μέσα από την περίπτωση αυτή η θέση του Φρόιντ, ότι η θρησκεία είναι νεύρωση. Η εκάστοτε θρησκεία θέτει μια σειρά από περιορισμούς και απαγορεύσεις και αν ο άνθρωπος καταφέρει να εναρμονιστεί με αυτή τη γραμμή, θεωρείται πιστός. Πολλές φορές όμως τα ‘’θέλω’’ με τα ‘’πρέπει’’ δεν βρίσκονται σε συμφωνία ή υπάρχουν αντικρουόμενες επιθυμίες. Και σε αυτό ακριβώς συνίσταται η νεύρωση. Στον καταναγκασμό του ανθρώπου να εξακολουθεί να πράττει με έναν δυσλειτουργικό τρόπο, ασυνείδητα.
Η Γιουγκιανή οπτική της θρησκείας
Ο Γιούνγκ μελέτησε του μύθους διαφόρων λαών και εντόπισε αρκετές ομοιότητες. Αυτό τον οδήγησε στο συμπέρασμα ότι το περιεχόμενο αυτών των μύθων προέρχεται από κάποιο έμφυτο ψυχικό υπόστρωμα. Όλοι οι άνθρωποι διαθέτουν αυτή την ψυχική δομή που φέρει κοινά χαρακτηριστικά και ονομάζεται «συλλογικό ασυνείδητο». Κατά τον Γιούνγκ τα κοινά οικουμενικά θέματα όλων των λαών ονομάζονται «αρχέτυπα». Έτσι, καταλήγει, πως το ανθρώπινο είδος διαθέτει μια έμφυτη θρησκευτική λειτουργία.
Το θρησκευτικό αρχέτυπο
Ο Γιούνγκ διαφοροποιείται από τον Φρόιντ στον όρο ασυνείδητο. Γι’ αυτόν, το ασυνείδητο είναι συλλογικό και στα βάθη του υπάρχει η θρησκευτικότητα. Αυτή καλεί το συνειδητό να την ανακαλύψει και να την αφομοιώσει. Ο Θεός δε, είναι ένα αρχέτυπο, μια ψυχική δύναμη που περιμένει τον άνθρωπο να την ανακαλύψει. Σε αντίθεση με το ασυνείδητο του Φρόιντ ο Γιούνγκ του αποδίδει μια πνευματική διάσταση, όπου εδράζουν τα αρχέτυπα που καθοδηγούν τον άνθρωπο. Βλέπουμε ακόμα και σήμερα ότι σε κάποιες κοινωνίες παρατηρούνται συλλογικά τελετουργικά (ήθη, έθιμα) απέναντι σε ότι ξεφεύγει του ελέγχου του ανθρώπου.
πηγή: https://www.maxmag.gr/
0 Σχόλια