Ζώδια: γιατί πιστεύουμε βλακείες

Ας πάρουμε μια βαθιά ανάσα και ας είμαστε ξεκάθαροι: τα ζώδια δεν ισχύουν.

Δεν υπάρχει ούτε ένα επιστημονικό δεδομένο που να τα υποστηρίζει. Το αντίθετο. Οι επιστημονικές μελέτες έχουν διαψεύσει πανηγυρικά τις εικασίες των αστρολόγων. Ένα σωρό έρευνες και αναλύσεις, έχουν δείξει πως ούτε τα στατιστικά υποστηρίζουν τη συσχέτιση μεταξύ ωροσκόπου και τεστ προσωπικότητας, αλλά ούτε και οι αστρολόγοι που συμμετείχαν σε έρευνες κατόρθωσαν να κάνουν προβλέψεις πέρα από τα όρια της απλής μαντεψιάς! Τέλος, λυπάμαι, αλλά ούτε η σελήνη μπορεί να καθορίσει στοιχεία του χαρακτήρα σας – εκτός κι αν έχετε την τύχη ή την ατυχία να είστε λυκάνθρωπος.

Το πραγματικά ενδιαφέρον ερώτημα είναι γιατί πιστεύουμε στα ζώδια. Σε ένα γνωστό “κοινωνικό πείραμα” ένας ερευνητής μπήκε σε μια τάξη με φοιτητές και τους ρώτησε αν πιστεύουν στα ζώδια. Ασφαλώς όλοι σχεδόν απάντησαν αρνητικά. Έπειτα, ο ερευνητής μοίρασε σε κάθε φοιτητή από ένα φάκελο και τους ενημέρωσε πως μέσα υπήρχε μια περιγραφή της προσωπικότητάς τους, βασισμένη στην ημερομηνία και ώρα γέννησης του καθενός. Μόλις οι φοιτητές διάβασαν την περιγραφή, κλήθηκαν να βαθμολογήσουν το πόσο μέσα έπεσαν οι αστρολόγοι, και οι βαθμολογίες ήταν πραγματικά πολύ υψηλές. Τότε συνέβη το twist: ο ερευνητής ανακοίνωσε στους φοιτητές πως σε κάθε φάκελο υπήρχε η ίδια ακριβώς περιγραφή! 

ένας αστρολογικός κανόνας λειτουργεί ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία, καθώς καθοδηγεί την προσοχή και τη δράση μας στα γεγονότα που τον επιβεβαιώνουν 

Παρακάτω, θα αναλύσουμε τους παράγοντες εκείνους που θεμελιώνουν την πίστη μας στα ζώδια. Πρόκειται για τρεις μεγάλες κατηγορίες: τους κοινωνικούς παράγοντες, τις απαντήσεις σε υπαρξιακά ερωτήματα, και αυτό που ονομάζω το “φαινόμενο του κόκκινου βιβλίου”.

 Κοινωνικοί παράγοντες

Οι αλληλεπιδράσεις μας με τους άλλους ανθρώπους καθορίζουν τη συμπεριφορά μας και τη σκέψη μας πολύ περισσότερο απ’ όσο φανταζόμαστε. Φύσει κοινωνικά όντα, αναζητούμε την καθοδήγηση και την έγκριση των άλλων – τουλάχιστον όσων είναι σημαντικοί για εμάς. Οικογένεια, φίλοι, γνωστοί, συμφοιτητές, συνάδελφοι, επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα. Έτσι, αν οι άνθρωποι που εκτιμούμε πιστεύουν σε και συζητούν για ζώδια, μπορούν να αποτελέσουν ένα μοντέλο προς μίμηση και να προσφέρουν άφθονη ενίσχυση στη δική μας ενασχόληση με τέτοιες ανοησίες. Ασφαλώς, όσο περισσότερο αναλωνόμαστε σε αποβλακωτικές εκπομπές, βίντεο στο YouTube και διαδικτυακά άρθρα με περιεχόμενο γύρω από τα ζώδια, τόσο περισσότερο θα πιστεύουμε σε αυτά.

 Απαντήσεις σε υπαρξιακά ερωτήματα

Δεν είναι εύκολο να ζεις σ’ αυτό τον κόσμο και να αντιλαμβάνεσαι πόσα λίγα πράγματα γνωρίζεις. Πρόκειται για έναν κόσμο με περίπλοκους γρίφους και τρομακτικά μυστήρια. Πολλές φορές είναι χαοτικός και απρόβλεπτος, κι εμείς ανήμποροι να πάρουμε τον έλεγχο. Έτσι, καταφεύγουμε σε διάφορα πεδία γνώσης, που ίσως μπορούν να φωτίσουν λίγο τα πράγματα, ίσως μπορούν να μας δώσουν για λίγο τον έλεγχο της κατάστασης. Μερικά από αυτά τα πεδία είναι η θρησκεία, η φιλοσοφία, τα ζώδια, οι θεωρίες συνωμοσίας, η επιστήμη, και πολλά άλλα.

Ω ναι, η επιστήμη στην ίδια κατηγορία με τα ζώδια. Κι αυτό γιατί και τα δύο εξυπηρετούν τις ίδιες λειτουργίες: να μας γλιτώνουν από την ενοχλητική άγνοια και να μας δίνουν μία αίσθηση ελέγχου. Ασφαλώς, η επιστήμη έχει πολύ μεγαλύτερη πρακτική χρησιμότητα στη ζωή μας, καθώς μας βοηθά να περιγράψουμε, να προβλέψουμε και να ελέγξουμε τον κόσμο με πολύ αποτελεσματικό τρόπο. Οπότε διαλέγετε και παίρνετε. 

Το φαινόμενο του κόκκινου βιβλίου

Ας υποθέσουμε πως πηγαίνετε επίσκεψη σ’ ένα φιλικό σπίτι. Κάποια στιγμή, ο φίλος σας, σας ζητάει να πάτε μέχρι τη βιβλιοθήκη και να του φέρετε το κόκκινο βιβλίο. Εσείς όσο ψάχνετε, επαναλαμβάνετε από μέσα σας “κόκκινο βιβλίο, κόκκινο βιβλίο” ή φαντάζεστε ένα κόκκινο βιβλίο. Μόλις το μάτι σας πέσει πράγματι πάνω στο κόκκινο βιβλίο, αναφωνείτε κάτι σαν “Χα! Το βρήκα!” και το δίνετε στο φίλο σας. Τι συνέβη εδώ; Έχοντας έναν ξεκάθαρο κανόνα, αγνοήσατε όλα τα υπόλοιπα βιβλία κι επικεντρωθήκατε στην εύρεση ενός πολύ συγκεκριμένου. Αν σας ρωτούσε κανείς τι είδους βιβλία υπήρχαν εκεί ή πόσα ράφια είχε η βιβλιοθήκη, ίσως να μη μπορούσατε να απαντήσετε. Κι αυτό, γιατί το αίτημα του φίλου σας “Βρες μου το κόκκινο βιβλίο” έστρεψε την προσοχή σας αποκλειστικά σε αυτό. 

υπάρχουν πολλά προβλήματα στη μάχη με τις παράλογες αντιλήψεις, όπως η πίστη στα ζώδια 

Βλέπετε που το πάω; Αν κάποιος σας πει “Οι ιχθύες είναι ευγενικοί”, είναι πολύ πιθανό να σκεφτείτε κάποια φίλη σας ιχθύ. Έχοντας υπόψη σας αυτό τον κανόνα, η προσοχή σας θα στραφεί αυτομάτως στις φορές που η φίλη σας ήταν ευγενική, πιθανώς αγνοώντας τις στιγμές που έγινε ξινή και ανυπόφορη. Κι αυτό πολύ απλά γιατί δεν υπάρχει εκείνη τη στιγμή ένας αντίστοιχος λεκτικός κανόνας να σας καθοδηγήσει. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με τις “προβλέψεις” για το μέλλον. Έχοντας μια “πρόβλεψη” όπως “Σύντομα θα σου παρουσιαστεί μια ευκαιρία. Να την κυνηγήσεις”, θα προσέξετε αμέσως την επόμενη ευκαιρία ή θα ερμηνεύσετε ως ευκαιρία κάποιο άλλο γεγονός. Προσέξατε, ασφαλώς, το πόσο γενικόλογοι είναι οι κανόνες και οι προβλέψεις της αστρολογίας: “σύντομα” (Οκ… Σε μια μέρα; Σ’ ένα χρόνο;), “ευκαιρία” (μπορείς να βαφτίσεις “ευκαιρία” χίλια δυο πράγματα), “να την κυνηγήσεις” (ασφαλώς και θα την κυνηγήσω, ευκαιρία είναι!).

Με βάση την παραπάνω ερμηνεία, ένας αστρολογικός κανόνας λειτουργεί ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία, καθώς καθοδηγεί την προσοχή και τη δράση μας στα γεγονότα που τον επιβεβαιώνουν. Ακόμα χειρότερα, ενισχύει την πεποίθηση ότι η αστρολογία είναι έγκυρη. 

Πολεμώντας τις παράλογες αντιλήψεις

Το φαινόμενο του κόκκινου βιβλίου μπορεί να μας δώσει πολύτιμες πληροφορίες για τις διεργασίες που είναι υπεύθυνες για την πίστη μας στα ζώδια. Αλλά το πιο σημαντικό, υπονοεί και έναν τρόπο να αλλάξουμε αυτή την πίστη. Αν τα άτομα που πιστεύουν στα ζώδια εκτεθούν σε εναλλακτικούς κανόνες που τους καθοδηγούν να παρατηρούν τη μεγαλύτερη εικόνα, είναι πιθανό η πεποίθησή τους να αλλάξει. Αν εκτεθούν σε έναν επιστημονικό τρόπο σκέψης και στη σωστή ανάγνωση των στατιστικών, ίσως να έχουμε κάνει ένα βήμα προς την επίλυση του προβλήματος.

Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν πολλά προβλήματα στη μάχη με τις παράλογες αντιλήψεις, όπως η πίστη στα ζώδια. Η συμπεριφορά μας είναι τόσο μεταβλητή ανάλογα με τις συνθήκες, που όλοι μας λίγο πολύ έχουμε υπάρξει ευγενικοί και αγενείς, φιλόδοξοι και ταπεινοί, προσεκτικοί και γκαφατζήδες, στοχαστικοί και παρορμητικοί. Και τα ζώδια ξέρουν να ελίσσονται πολύ επιδέξια στο συνεχές της συμπεριφοράς μας. Το νου σας.