Παρανοϊκός είναι εκείνος που αρχίζει να καταλαβαίνει τι συμβαίνει γύρω του» είχε πει κάποτε ο Αμερικάνος συγγραφέας William Burroughs. Πράγματι, η «παράνοια» ορίζεται ως η αντίληψη που έχει το άτομο συνοδευόμενη από αισθήματα δυσπιστίας, καχυποψίας, έλλειψη εμπιστοσύνης απέναντι στους άλλους καθώς και υπερευαισθησίας και υπερεκτίμησης για τον εαυτό του.
Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία [American Psychological Association (APA),2009] οι διαταραχές προσωπικότητας περιλαμβάνουν αποκλίνουσες συμπεριφορές που επηρεάζουν και εκδηλώνονται στις διαπροσωπικές σχέσεις και στη καθημερινή ζωή ενός ατόμου. Έχει παρατηρηθεί πως άτομα που έχουν διαπράξει κάποιο είδος εγκλήματος εμφανίζουν πιο συχνά διαταραχές προσωπικότητας. Θα πρέπει να τονίσουμε βέβαια πως σε καμία περίπτωση η σχέση ψυχικής διαταραχής και βίαιης συμπεριφοράς δεν είναι αιτιώδης.
Ποιές είναι οι διαταραχές προσωπικότητας
Σύμφωνα με το DSM-V οι διαταραχές προσωπικότητας διακρίνονται σε:
Παρανοϊκή διαταραχή της προσωπικότητας (Paranoid personality disorder)
Χαρακτηρίζεται από την έντονη καχυποψία και δυσπιστία προς τους άλλους.
Σχιζοειδή διαταραχή της προσωπικότητας (Schizoid personality disorder)
Χαρακτηρίζεται από την απουσία ενδιαφέροντος για κοινωνικές σχέσεις, τη ροπή στη μοναχικότητα, τη συναισθηματική ψυχρότητα και την απάθεια.
Σχιζότυπη διαταραχή της προσωπικότητας (Schizotypal personality disorder)
Χαρακτηρίζεται από διαταραχές στη σκέψη, την αντίληψη και από εκκεντρική συμπεριφορά.
Αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας (Antisocial personality disorder)
Έχει σαν κυρίαρχο χαρακτηριστικό την περιφρόνηση και την παραβίαση των δικαιωμάτων των άλλων.
Οριακή διαταραχή της προσωπικότητας (Borderline personality disorder)
Έχει σαν κυρίαρχο χαρακτηριστικό την αστάθεια στις διαπροσωπικές σχέσεις, στην εικόνα που έχουν τα άτομα για τον εαυτό τους, στη συναισθηματική τους διάθεση και στον έλεγχο των παρορμήσεών τους.
Ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας (Narcissistic personality disorder)
Κυριαρχεί ένα διάχυτο μοτίβο μεγαλείου στην φαντασία ή στη συμπεριφορά, η ανάγκη για θαυμασμό και η έλλειψη ενσυναίσθησης. Επίσης υπάρχουν διαταραγμένες διαπροσωπικές σχέσεις και ελλιπείς κοινωνικές δεξιότητες.
Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ΙΨΔ, ή Μανιοπαρορμητική διαταραχή προσωπικότητας (Obsessive-compulsive personality)
Χαρακτηρίζεται από ψυχαναγκασμούς κι ιδεοληψίες που συνιστούν μια έντονη δυσφορία και παθολογικό άγχος. Εμφανίζει υψηλή συσχέτιση με την κατάθλιψη.
Εξαρτημένη διαταραχή της προσωπικότητας (Dependent personality disorder)
Τα άτομα επιτρέπουν παθητικά στους άλλους να παίρνουν σημαντικές αποφάσεις για την ζωής τους, χαρακτηρίζονται από έλλειψη αυτοπεποίθησης και ικανότητας καθώς αισθάνονται ότι δεν μπορούν να λειτουργήσουν ανεξάρτητα.
Οιστριονική διαταραχή προσωπικότητας (Histrionic personality disorder)
Έχει σαν βασικό χαρακτηριστικό την υπερβολική συναισθηματικότητα και την δραστήρια συμπεριφορά με σκοπό την προσέλκυση προσοχής.
Αποφευκτική διαταραχή της προσωπικότητας ή αγχώδης διαταραχή προσωπικότητας (Avoidant personality disorder)
Χαρακτηρίζεται από μία εικόνα κοινωνικής αναστολής, αισθήματα ανεπάρκειας και υπερευαισθησία στην αρνητική κρίση κι αποφυγή κοινωνικής αλληλεπίδρασης.
Διασχιστική διαταραχή προσωπικότητας (Dissociative identity disorder)
Χαρακτηρίζεται από διαφορετικά κοινωνικά και προσωπικά πλαίσια, όπου στο άτομο συνυπάρχουν δυο, ή και περισσότερες, διακριτές ταυτότητες ή προσωπικότητες.
Τα αισθήματα που περιβάλλουν τα άτομα με διαταραχές προσωπικότητας
Τα άτομα με παρανοϊκή διαταραχή προσωπικότητας αισθάνονται ότι διώκονται από τους γύρω τους, νιώθουν ψυχολογική ή και σωματική απειλή και το εκφράζουν με τρόπο έμμεσο ή άμεσο, ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες του κοινωνικού και διαπροσωπικού περιβάλλοντος. Συχνά ορίζεται ως «ψυχική ασθένεια» καθώς αλλοιώνει την αντικειμενική πραγματικότητα και περιορίζει την ανθρώπινη ελευθερία. Ο περιορισμός της αντιλαμβανόμενης, από το άτομο, έννοια της ελευθερίας, με την εμφανή σε όλες της τις μορφές, νεύρωση-ψύχωση επιδρά στην ανθρώπινη προσωπικότητα αλλοιώνοντας έτσι, την αίσθηση της αντικειμενικής πραγματικότητας με αποτέλεσμα το άτομο να οδηγείται στο παραλήρημα. Το τελευταίο, ως σύμπτωμα, μπορεί να οδηγήσει το άτομο σε πράξεις βίας, ακόμη και σε ακραίες καταστάσεις όπως εγκλήματα και δολοφονίες.
Υπάρχουν τα ψευδαισθητικά παραληρήματα, τα οποία εμφανίζονται όταν δεν υπάρχει ισορροπία μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας και το άτομο ενεργεί ανεξάρτητα από την πραγματικότητα και συνειδητοποιεί εκ των υστέρων την πράξη του. Τα σχιζοφρενικά παραληρήματα όπου κυριαρχεί η ψευδαίσθηση και το άτομο νιώθει πως διώκεται, πως κάποιος άλλος ανώτερος διοικεί το σύμπαν και συνηγορεί, παροτρύνει το θύτη να διαπράξει την εγκληματική πράξη. Τέλος, τα παρανοϊκά παραληρήματα, μέσα στα οποία το άτομο επηρεάζεται κατά βάση από κοινωνικές νόρμες.
Η ψευδαίσθηση όπως αναφέρθηκε αποτελεί το κυρίαρχο σύμπτωμα στις ψευδαισθητικές ψυχώσεις.
Τα περισσότερα άτομα που διαπράττουν κάποιο έγκλημα κατά το οποίο επικαλούνται παραφροσύνη, διακατέχονται από μια αίσθηση χωρίς αντικείμενο, λόγω μιας ολοκληρωτικής ψυχικής αποδιοργάνωσης, η οποία συνοδεύεται από μια παραληρητική ιδέα. Συνεπώς η ψευδαίσθηση είναι προϊόν της νοητικής αποδιοργάνωσης και έχει αισθητηριακό χαρακτήρα.
Κρίνεται σημαντικό να διαχωριστεί η έννοια της παράνοιας από εκείνη της ψευδαίσθησης, καθώς είναι διαφορετικές μεταξύ τους, και πρέπει να συνοδεύονται κι από άλλα συμπτώματα προκειμένου να διαγνωστεί ένα άτομο. Η χρήση ουσιών, οι ψυχικές ασθένειες, τα ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά όπως και το συνεχές άγχος, αποτελούν πολλούς από τους παράγοντες που μπορεί να συντελέσουν, ώστε να εκδηλωθεί παρανοϊκή σκέψη ή η αίσθηση πως ένα εξωτερικό αντικείμενο ή μια οντότητα υπάρχει στο πεδίο των αισθήσεων ενώ στην πραγματικότητα δεν υπάρχει.
Η H. Claude και η H. Ey διέκριναν τις ψευδαισθήσεις σε δύο κατηγορίες: στις πραγματικές, όπου υπάρχει μια εσωτερική πεποίθηση ότι υφίσταται η ύπαρξη μιας ψευδούς αντίληψης, είτε αφορά σε αντικείμενα, πλαίσια, άτομα και συνθήκες και στις ψευδαισθητώσεις, όπου υπάρχουν τα χαρακτηριστικά της ψευδαίσθησης χωρίς την πίστη στην ύπαρξη τους.
Ψυχοπαθολογία και έγκλημα
Ένα από τα συνηθέστερα εγκλήματα όπως αναφέρονται από τις αστυνομικές αρχές, είναι η δολοφονία μητέρας και παιδιών από τον πατέρα και σύζυγο ή του πατέρα και των παιδιών από τη μητέρα και σύζυγο.
Οι δικαστικοί ψυχολόγοι αρχικά εκτιμούν τη σκηνή του εγκλήματος, ώστε να αποφανθούν αν το έγκλημα ήταν σχολαστικό ή παρορμητικό, τη συναισθηματική κατάσταση κάτω από την οποία βρισκόταν το άτομο και κάνουν χρήση ψυχομετρικών τεστ. Τα συμπεράσματα στα οποία οδηγούνται ποικίλουν και λαμβάνεται υπόψη το γεγονός ότι ο παραβάτης πολλές φορές θεωρεί πως έπραξε σωστά ή πως κάποιος του είπε να το κάνει. Συχνά παρατηρείται απώλεια μνήμης τη στιγμή του συμβάντος, καθώς το άτομο βρισκόταν σε ένα δικό του μηχανισμό λογικής και άμυνας, όπου η ψευδαίσθηση του αποτελούσε κινητήρια έναρξη του παραληρήματος.
Η ύπαρξη, όμως, της ψευδαίσθησης ή και της παράνοιας δεν αποτελούν μεμονωμένες αιτίες, αλλά και τα δύο συμπτώματα λειτουργούν συμπληρωματικά.
Δηλαδή η ύπαρξη ψευδαισθήσεων και παραληρημάτων δεν οδηγούν από μόνες τους στην εκδήλωση εγκληματικών πράξεων. Εξάλλου, υπάρχουν δύο περιπτώσεις εγκλημάτων, εκείνα στα οποία τα άτομα νιώθουν ανακούφιση μετά το έγκλημα αναφέροντας πως έτσι έπρεπε να γίνει, δε νιώθουν τύψεις και ενοχές και εκεί επικρατεί ο ψυχοδιανοητικός αυτοματισμός, και εκείνα στα οποία τα άτομα συνομιλούν με τα θύματα τους χωρίς να έχουν συνειδητοποιήσει την πράξη τους. Πολύ βασικός λόγος είναι η παθολογία σε τέτοιες περιπτώσεις και η παλινδρόμηση σε στάδια προηγούμενων ηλικιών.
Αξίζει να αναφερθεί πως οι ψυχοπαθείς εγκληματίες μπορεί να παρουσιάζουν εγκεφαλικές δομικές ανωμαλίες και η βίαιη κι επιθετική συμπεριφορά τους οφείλεται σε βιολογικούς παράγοντες.
Οι βίαιες δολοφονίες μπορεί να συνδέονται με ψυχικές ασθένειες όπου ο φόνος λειτουργεί «σαν ένας αμυντικός μηχανισμός του εγώ». Η πράξη επιφέρει «την αποκατάσταση της ψυχικής ισορροπίας μέσα από τον αφανισμό του προσώπου εκείνου που θεωρείται μοναδική πηγή του άγχους». (2) Η συνδρομή των διαταραχών σε μια σειρά ανθρωποκτονιών φανερώνουν μια συμπεριφορά με στοιχεία σαδιστικής συμπεριφοράς και σεξουαλικής απόχρωσης. (3) Επίσης, και η δυσαρμονία του ασυνείδητου είναι πολλές φορές εκείνη που οδηγεί συχνά σε αποτρόπαια εγκλήματα.
Υπάρχουν λοιπόν τέσσερις συγκεκριμένοι τύποι ανθρωποκτόνων (4):
- Ο «οραματικός», ο οποίος υπακούει σε οράματα και φωνές, στην πραγματικότητα, όμως, πρόκειται για άτομο με σοβαρή ψυχωσική διαταραχή.
- Ο «ιεραπόστολος», ο οποίος θεωρεί πως έχει επιλεχθεί να φέρει εις πέρας μια «αποστολή». Στη συγκεκριμένη κατηγορία δεν ελλοχεύουν τόσο ψυχωσικές διαταραχές όσο βιώματα του περιβάλλοντος κι η εκλογίκευσή τους.
- Ο «ηδονιστής», ο οποίος λαμβάνει ηδονή κι ευχαρίστηση μόνο από την εκτέλεση της πράξης, και δεν υπάρχει κάποιο άλλο κίνητρο.
- Ο «επικυρίαρχος», ο οποίος σκοτώνει με κίνητρο την εξουσία ζωής και θανάτου που έχει απέναντι στο θύμα του.
Αξιολόγηση ψυχοπαθολογικής συμπεριφοράς
Χρειάζεται βέβαια να γίνει πρωτίστως μια κλινική αξιολόγηση και μια διαγνωστική αξιολόγηση με ψυχομετρικά εργαλεία, ώστε να επέλθει ο συγκεκριμένος χαρακτηρισμός «άτομο με ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά», όπως αναφέρεται στο DSM-V, το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, της Αμερικάνικης Ψυχιατρικής Εταιρείας.
Το DSM-V αξιολογεί τη συννοσηρότητα διαταραχών, όπως ευερεθιστότητα, παρορμητικότητα, διαταραχή ταυτότητας, απουσία ενοχής, αδυναμία συμμόρφωσης προς κοινωνικούς θεσμούς, συναισθηματική αστάθεια, έντονος θυμός, αυτοκτονικές και αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, παρανοϊκές ιδέες και ψευδαισθήσεις. (5) Το άτομο προκειμένου να αξιολογηθεί θα πρέπει να είναι 18 ετών, όμως είναι πολύ σύνηθες από την ηλικία των 15 ετών να υπάρχουν ενδείξεις για διαταραχή συμπεριφοράς.
Φυσικά, δεν πρέπει να συγχέονται τα εγκλήματα που διαπράττουν άτομα με ψυχοπαθητική προσωπικότητα με εγκλήματα που γίνονται από άτομα με ψυχικά υγιή προσωπικότητα, εν βρασμώ ψυχής ή εκ προ μελέτης.
Αξιολογώντας τις παραπάνω απόψεις τα άτομα που παρουσιάζουν τέτοια ψυχοπαθολογική συμπεριφορά δε διαθέτουν επαρκείς μηχανισμούς άμυνας. Η συναισθηματική και νοητική ανεπάρκεια έχει ως αποτέλεσμα τα άτομα να υπόκεινται σε παράλληλους κόσμους γεμάτους με ψευδαισθήσεις και φαντασιώσεις. Η δυσπιστία, καχυποψία, έλλειψη ελέγχου, αυτοσυγκράτησης ή και ο θυμός είναι μερικά από τα συμπτώματα που όπως αναφέραμε εμποδίζουν τη δημιουργία υγιών σχέσεων στο περιβάλλον. Η κληρονομικότητα, επίσης, μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα εκδήλωσης τέτοιων διαταραχών, πέρα από την ιδιοσυγκρασία του ατόμου και τις υπάρχουσες κοινωνικές συνθήκες.
Αντιμετώπιση διαταραχών προσωπικότητας
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί, ότι η πρόληψη είναι η καλύτερη μέθοδος αντιμετώπισης τέτοιων διαταραχών, ώστε το άτομο να μη φτάσει στο σημείο να προβεί σε εγκληματικές ενέργειες και εκδήλωση παραβατικής συμπεριφοράς.
Εάν από νεαρή ηλικία αντιμετωπιστεί οποιοδήποτε σύμπτωμα που θα μπορούσε μετέπειτα να οδηγήσει στην εκδήλωση κάποιας διαταραχής προσωπικότητας, θα μπορούσε να υπάρξει μείωση των προαναφερθέντων εγκλημάτων.
Φυσικά δεν είναι εφικτό να προληφθούν όλα, για αυτό θεωρείται σημαντική η προαγωγή της ψυχικής υγείας μέσω της κοινωνίας, της οικογένειας, του σχολείου, της δημόσιας υγείας αλλά και μέσω της προσωπικής ευθύνης του κάθε ατόμου ξεχωριστά με σκοπό τη διαμόρφωση και διάπλαση προσωπικότητας με σταθερές ψυχολογικές, συναισθηματικές και ηθικές δομές.
Πηγή:psychology.gr
0 Σχόλια