Η Οικογένεια με Μέλος με Προβλήματα Ψυχικής Υγείας

 Η οικογένεια αποτελεί το φυσικό περιβάλλον του ατόμου και ταυτόχρονα το κύριο υποστηρικτικό σύστημα και τη βασική πηγή φροντίδας για ένα άτομο με προβλήματα ψυχικής υγείας. Τα τελευταία χρόνια, ο ρόλος της οικογένειας του ψυχικά ασθενή ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο με το κίνημα του αποϊδρυματισμού και την προσπάθεια για μεταφορά της φροντίδας του ψυχικά ασθενούς από το άσυλο στην κοινότητα.

Από τη στιγμή της εμφάνισης της νόσου, παρουσιάζονται στα μέλη μιας οικογένειας ποικίλες σκέψεις, προβληματισμοί και συναισθήματα που κατακλύζουν την πραγματικότητά τους. Κατά γενική ομολογία, παρατηρείται η δυσκολία της κατανόησης και στη συνέχεια της αποδοχής της ασθένειας. Η κατάσταση αυτή προκαλεί άγχος και σύγχυση στα μέλη, που για να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν επιστρατεύουν πρώιμους μηχανισμούς άμυνας, όπως είναι η άρνηση και η απώθηση. Βιώνουν την όλη κατάσταση ως πένθος, τόσο για τη χαμένη υγεία του μέλους που νόσησε όσο και για τις προσδοκίες τους για τη μελλοντική ζωή του συγγενούς τους. Στο πλαίσιο αυτό, ανάλογα συναισθήματα, όπως η ματαίωση, η απογοήτευση, η ενοχή, η ντροπή, ο φόβος, η δυσαρέσκεια, η οργή, η πικρία, η θλίψη και η απελπισία αναπτύσσονται και εναλλάσσονται μεταξύ τους.

Το συναισθηματικό αυτό βάρος των οικογενειών είναι συχνά δυσβάστακτο, ενώ ταυτόχρονα δεν έχουν που να το εκφράσουν, αφού ο ασθενής σηκώνει το δικό του βαρύ φορτίο, ενώ οι λοιποί συγγενείς και φίλοι έχουν συχνά αρνητική εικόνα για την ψυχική ασθένεια και είναι επηρεασμένοι από τα αρνητικά κοινωνικά στερεότυπα για το σχιζοφρενή. Στο ευρύτερο πάλι κοινωνικό σύστημα, έρχονται αντιμέτωποι με τα μηνύματα των μέσων ενημέρωσης και τον κοινωνικό στιγματισμό, με αποτέλεσμα την περιθωριοποίηση και την απομόνωση.

Οι οικογένειες πιστεύουν ότι είναι μόνες στην αντιμετώπιση της νόσου του μέλους τους και της κοινωνίας.  Έχουν ανάγκη από υπεύθυνη ενημέρωση (για την κατανόηση της ψυχικής διαταραχής και τη θεραπεία της), εκπαίδευση (για να αποκτήσουν δεξιότητες αντιμετώπισης της ασθένειας και των προβλημάτων της) και υποστήριξη (συναισθηματική και πρακτική).

Οι ειδικοί ψυχικής υγείας παρέχουν υποστήριξη και μεταφέρουν τη γνώση που χρειάζονται τα μέλη των οικογενειών, ώστε αυτές να οπλιστούν ενάντια στην άγνοια και να βοηθηθούν στην κατανόηση, την αποδοχή και τη διαχείριση της ασθένειας.

Οι σύγχρονες παρεμβάσεις στην οικογένεια περιλαμβάνουν ψυχοκοινωνικού τύπου ενέργειες, όπως οι ψυχοεκπαιδευτικές και υποστηρικτικές ομάδες συγγενών και οι ομάδες αυτοβοήθειας. Από τις ομάδες αυτές ξεπήδησαν δειλά οι Σύλλογοι Οικογενειών, αναπτύσσοντας έτσι ένα κίνημα που στις μέρες μας διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο χώρο της ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και της υπεράσπισης των δικαιωμάτων των οικογενειών και των ασθενών μελών τους. Οι οικογένειες άρχισαν να συμμετέχουν πλέον ενεργά ως σύμμαχοι σε θεραπείες που δεν κατηγορούν την οικογένεια για την εμφάνιση της νόσου και έχουν ως στόχο να την υποστηρίξουν και να την ανακουφίσουν από την επιβάρυνση της φροντίδας του ατόμου με προβλήματα ψυχικής υγείας.

Στο Νομό Έβρου- μια ακριτική περιοχή της Ελλάδας που ωστόσο δε στερείται των βασικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, η οργάνωση των οικογενειών σε ανάλογα όργανα στήριξης, συναντά εμπόδια, που σε πρώτη φάση αφορούν στη συστολή των οικογενειών να εκφράσουν τις δυσκολίες τους, λόγω του στίγματος και στην αναγνώριση της σημασίας της λειτουργίας των Συλλόγων από τους μη πάσχοντες. Παρά τις δύσκολες συνθήκες όμως, οι ανάγκες των οικογενειών και των ασθενών για στήριξη είναι αυτές που έχουν ήδη οδηγήσει στη συσπείρωσή τους και στη θέσπιση βάσεων για τη λειτουργία του Συλλόγου Οικογενειών και Φίλων Ψυχικής υγείας, που με την κατάλληλη στήριξη μπορεί να συμβάλλει πράγματι, στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ασθενών και των οικογενειών τους.

 Ας πούμε σύντομα κάποιες αλήθειες:

– Ένας στους τέσσερις ανθρώπους αντιμετωπίζει μια ψυχική διαταραχή: άγχος, κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, σχιζοφρένεια κτλ.

– Τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας και οι οικογένειες τους δυσκολεύονται να ζητήσουν βοήθεια από τις υπηρεσίες ψυχικής υγείας, εξαιτίας του στίγματος που τους συνοδεύει.

– Οι μύθοι και τα στερεότυπα που συνοδεύουν την ψυχική ασθένεια αλλά και η ελλιπής πληροφόρηση του συνόλου των πολιτών αυξάνουν δραματικά τον κοινωνικό αποκλεισμό των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας και των οικογενειών τους.

– O στιγματισμός των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας εντοπίζεται κυρίως στην άποψη ότι είναι βίαιοι και απρόβλεπτοι, η πραγματικότητα όμως είναι πως τα ποσοστά επικινδυνότητας των ψυχικά πασχόντων είναι ίδια με αυτά του γενικού πληθυσμού.

– Τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας έχουν δικαίωμα στην εργασία και έχουν την ικανότητα να εργαστούν.

Οι ψυχικές διαταραχές αντιμετωπίζονται σήμερα με μεγαλύτερη αισιοδοξία, περισσότερες προσδοκίες απ’ ότι στο παρελθόν και δίνεται μεγάλη έμφαση στην ολοκληρωμένη φροντίδα που περιλαμβάνει όχι μόνο τη φαρμακευτική αγωγή, αλλά επιπλέον ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις, συμπεριλαμβανομένων της συνεχούς υποστήριξης των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας και των οικογενειών τους, της έγκυρης ενημέρωσης, της αποκατάστασης και της επανένταξης.